Oppervlakte:
266.000 km2. Dat is 8 x Nederland
Bevolking:
252.000
1 – Waar draait het om?
2 – Welke partijen?
3 – Chronologie
4 – Conflictbemiddeling
5 – Rondom conflicten
6 – Vooruitzichten
7 – Meer informatie op Internet
In 1884 wordt de Westelijke Sahara een kolonie van Spanje, In 1973 richten bewoners van het gebied de verzetsbeweging Polisario op. Die pleegt gewapend verzet tegen het Spaanse koloniale bestuur.
Polisariostrijders in een parade
In 1974 begint Spanje aan de voorbereidingen van een referendum onder de bevolking van het gebied. Die kan dan bepalen welke status hun gebied moet krijgen. Na het referendum zou Spanje zich uit het gebied terugtrekken.
Van dat plan komt niets terecht. Spanje, Marokko en Mauritanië komen een verdeling van het gebied overeen. In november 1975 valt Marokko het deel van het gebied binnen dat aan het land is toegewezen met een legermacht van ‘vrijwilligers’ en gewone soldaten. Deze inval wordt de ‘Groene Mars’ genoemd.
Groene Mars
Meer dan 100.000 van de oorspronkelijke bewoners, de Sahrawi’s, vluchten de grens over naar Algerije en worden opgevangen in vluchtelingenkampen in Tindouf. Ook vluchten er Sahrawi’s naar Mauritanië, de Canarische Eilanden en het vasteland van Spanje.
Vluchtelingenkamp in Mauritanië
Polisario keert zich tegen de Marokkaanse bezetters. De strijd, die halverwege de jaren ’80 uitgroeit tot een echte oorlog, wordt in 1991 opgeschort. Dan spreken Marokko en Polisario af dat de bevolking van het gebied zich binnen zes maanden in een referendum mag kiezen tussen aansluiting bij Marokko of zelfstandigheid. Wel moeten mensen die willen kiezen, zich eerst melden; dan wordt nagegaan of ze kiesgerechtigd zijn.
De wapenstilstand blijft min of meer intact, maar van beide kanten wordt het uitvoeren van de overeenkomst van 1991 tegengewerkt. Daardoor heeft het referendum tot op heden nog niet plaatsgehad.
Protestdemonstratie van de Sahrawi’s tegen het uitblijven van het beloofde referendum
De territoriale claim van Marokko op de Westelijke Sahara is gebaseerd op de opvatting van de Marokkaanse regering dat het altijd deel heeft uitgemaakt van het grondgebied van het land. Tot aan de inlijving door Spanje in 1884 zijn bewoners van het gebied trouw geweest aan de sultans die Marokko toen regeerden. Daartoe hadden hun leiders een eed afgelegd.
Ook speelt de economie een grote rol. Marokko is voor een deel afhankelijk van grote natuurlijke rijkdommen van het gebied. De kustwateren van de Westelijke Sahara zijn rijk aan vis. Verder bevat de bodem grote hoeveelheden fosfaat en ijzer. Marokko is zelfs een van ‘s wereld grootste producenten van fosfaat, een grondstof voor kunstmest.
Het economisch belang van het gebied wordt groter als er olievelden voor de kust worden gevonden en in productie worden genomen. In 2001 tekenen buitenlandse oliebedrijven contracten met Marokko voor de winning van olie in die kustwateren tot ergernis van Polisario.
Op 19 november 2002 vergaat de tanker Prestige voor de Spaanse Westkust in een zware storm. Grote hoeveelheden stookolie lekken weg uit het schip en veroorzaken grote watervervuiling in de visrijke gebieden bij de kust. Voor de Spaanse zeevisserij is dat een grote ramp. Spaanse vissers die door de olievervuiling hun werk niet kunnen doen, krijgen van Marokko toestemming om te gaan vissen voor de kust van de Westelijke Sahara, ook dat tot groot ongenoegen van Polisario.
Welke partijen zijn betrokken bij het conflict?
De hoofdrolspelers:
Hassan II
Op 26 februari 1961 volgt Hassan II zijn vader op. Als Spanje in 1974 laat weten de kolonie Spaanse Sahara te willen opgeven, wil hij het gebied inlijven. Hij gebruikt het conflict met de Polisario ook om de eenheid binnen zijn land te bevorderen en om de aandacht van zijn onderdanen af te leiden van ernstige binnenlandse problemen.
Hij stemt in met een plan van de VN om de bevolking van de Westelijke Sahara te laten stemmen over zelfbestuur, maar werkt de uitvoering ervan tegen.
Hassan II regeert tot juli 1999.
Mohammed VI:
In 1999 bestijgt Mohammed VI de troon en erft hij ook het conflict met Polisario.
Ook hij is vastbesloten om het gebied onder Marokkaans bestuur te houden.
Hij heeft rechten gestudeerd aan de universiteit van Nice in Frankrijk. Ook heeft hij zich verdiept in de economische banden tussen de landen van de Maghreb-landen (Marokko, Algerije en Tunesië) en de Europese Unie. Hij gebruikt deze kennis om van Marokko volgens westerse maatstaven een modern land te maken. Zo krijgen vrouwen in 2003 meer rechten.
Sahrawi’s
De
Sahrawi’s zijn onder te verdelen in drie groepen: Sanhaja Berbers,
Bedoeïenen en afstammelingen van slaven die van elders naar dit gebied
zijn gevoerd. Deze groepen spreken het Hassaniya, een Arabisch dialect
dat nergens anders voorkomt. De oorspronkelijke bewoners van het gebied zijn de Imazighen (Berbers). Hun taal is het Berber.
Sahrawi-vrouwen
Polisario (Frente Popular Para la Liberacion de Saguia El Hamra Y Rio Do Oro)
Deze rebellenbeweging zegt de Sahrawi’s te vertegenwoordigen. De naam verwijst naar de twee gebieden waar de voormalige Spaanse kolonie uit heeft bestaan: Saguia el Hamra en Rio Do Oro. De beweging wordt in 1973 opgericht en voert gewapende strijd tegen het Spaanse koloniale bestuur en vanaf 1975 tegen de Marokkaanse bezetters en bestuurders. In februari 1976 roept Polisario de Democratische Arabische Republiek Sahrawi (DARS) uit met een regering in ballingschap onder leiding van Mohammed Abdelaziz.
De strijd wordt in 1991 opgeschort als Polisario en de Marokkaanse regering een wapenstilstand sluiten.
Abdelaziz
Partijen die zijdelings bij het conflict betrokken zijn:
Mauritanië:
Dit land maakt aanspraak op een deel van de Westelijke Sahara en bezet die ook van 1976 tot 1979. Na een staatsgreep in Mauritanië laat dit land deze territoriale aanspraak varen en trekt hij zich uit het gebied terug.
Algerije:
Dit land heeft grensgeschillen met Marokko en kiest daarom partij voor Polisario. Bovendien neemt het land het grootste deel van de Sahrawi-vluchtelingen op.
Frankrijk en de Verenigde Staten:
Beide landen beschouwen Marokko als een belangrijke bondgenoot in de regio en zijn gekant tegen het ontstaan van een onafhankelijke Westelijke Sahara. Daarom geven ze militaire steun aan Marokko in zijn strijd tegen Polisario. Wel staan beide landen achter de inspanningen van de Verenigde Naties om het conflict op te lossen en een referendum te houden onder de Sahrawi’s.
De Europese Unie:
De Europese Unie onderhandelt met Marokko over visserijrechten in de kustwateren van de Westelijke Sahara. Hiermee erkent de EU feitelijk de claim van Marokko op dit gebied. In 2000 wordt tussen de EU en Marokko een associatieverdrag gesloten waarmee samenwerking op economisch gebied wordt bevorderd. In dat verdrag staat geen enkele verwijzing naar het conflict rond de Westelijke Sahara. Daar staat tegenover dat de EU Marokko enkele malen heeft opgeroepen zich te houden aan de verplichtingen van de Overeenkomst van Houston die beide partijen in het conflict in 1997 hebben gesloten.
Internationale Hof van Justitie
Marokko probeert het proces dat tot onafhankelijkheid van het gebied moet leiden te vertragen door de zaak voor te leggen bij het Internationale Hof van Justitie. In 1975 zegt dit hof hierover dat de bewoners van het gebied recht hebben op onafhankelijkheid ondanks de historische banden tussen Marokko en de Westelijke Sahara.
Internationale Hof van Justitie in Den Haag
De Verenigde Naties
In 1974 vraagt Spanje de VN om toe te zien op een referendum dat in de Westelijke Sahara gehouden zou worden. Een VN-delegatie gaat daar op onderzoek uit en ontdekt dat de meeste bewoners van het gebied zelfstandig willen worden en bij geen enkel land aansluiting wil. Vredesonderhandelingen komen echter niet tot stand.
In 1985 ondernemen de VN een nieuwe poging om voor het conflict een vredesregeling tot stand te brengen, nu samen met de OAE. Beide organisaties werken de ‘Settlement Proposals’ uit. In augustus 1988 aanvaarden Marokko en Polisario deze voorstellen. In 1991 neemt de Veiligheidsraad die aan zodat ze kunnen worden uitgevoerd. In september 1991 monden de onderhandelingen tussen Marokko en Polisario uit op het sluiten van een wapenstilstand en maken de partijen afspraken met elkaar. Daarna zien VN-waarnemers toe op de naleving ervan.
MINURSO
De VN hebben de vredesmacht MINURSO in het leven geroepen om toezicht te houden op het vredesproces in de Westelijke Sahara.
United Nations Higher Commission For Refugees of NUHCR
Dit VN-bureau verleent wettelijke bijstand en geeft materiële hulp aan de Sahrawi-vluchtelingen in Tindouf. Net als de MINURSO ondervindt dit hulpbureau tegenwerking van de Marokkaanse regering. Vluchtelingen buiten het gebied krijgen bijvoorbeeld niet de gelegenheid familieleden te bezoeken in door Marokkaanse troepen bezette delen van het gebied.
De Organisatie voor Afrikaanse Eenheid of OAE
Vanaf begin jaren ’70 heeft de OAE gepleit voor een referendum in de Westelijke Sahara waarin de bevolking zich kan uitspreken over de status van hun gebied. Van harte gaat dat niet omdat sommige lidstaten van de OAE westerse bondgenoten niet voor het hoofd willen stoten of de positie van koning Hassan II van Marokko willen verzwakken.
In 1980 vraagt Polisario de OAE om toe te mogen treden tot deze organisatie. Marokko houdt dat eerst tegen, maar in 1984 wordt het lidmaatschap toegekend. Daarna werkt de OAE mee met de VN om vrede tot stand te brengen tussen Polisario en Marokko. Ook wil de OAE een troepenmacht leveren aan de MINURSO maar dat gaat niet door omdat Marokko daar tegen is. Na het akkoord van 1991 blijft de OAE zich inzetten voor het houden van een referendum in de Westelijke Sahara.
1884
De Westelijke Sahara wordt een Spaanse kolonie
1970
Bij
de stad Boukra worden grote afzettingen van fosfaat gevonden, waardoor
de Westelijke Sahara van grote economische betekenis wordt.
1973
Oprichting van Polisario
1974
Spanje
treft voorbereidingen om een referendum onder de bevolking van de
Westelijke Sahara te houden. Die kan zich uitspreken over de status van
het gebied.
November 1975
Vluchtelingenkamp in Tindouf
Spanje, Marokko en Mauritanië verdelen de Spaanse Sahara tussen Marokko en Mauritanië. Tegelijk vindt de Groene Mars plaats. Een legermacht van ‘vrijwilligers’ en van gewone soldaten trekt het deel van de Westelijke Sahara binnen dat aan Marokko is toebedeeld. Een groot deel van de Sahrawi’s vlucht naar het buitenland. Polisario begint een guerrillaoorlog tegen de Marokkaanse bezetters en bestuurders.
Februari 1976
Uitroeping
van de Democratische Arabische Republiek Sahrawi (DARS) met een
regering in ballingschap onder leiding van Mohammed Abdelaziz.
Februari 1975
Het Internationale Hof van Justitie bepaalt dat de Sahrawi’s recht hebben op onafhankelijkheid.
April 1976
De opdeling van het gebied wordt bekrachtigd. Marokko bezet 2/3 e van het hele gebied en Mauritanië het overige deel.
Augustus 1979
Mauritanië
kan kosten van de strijd tegen Polisario niet langer opbrengen. Ook
vindt daar een staatsgreep plaats. De nieuwe regering van het land
sluit een vredesakkoord met Polisario en ontruimt het deel van de
Westelijke Sahara dat het bezet heeft. Ook geeft het zijn claim op dit
gebied op. Marokko neemt dit gebied ook in bezit.
Juni 1981
Koning Hassan II van Marokko kondigt een referendum aan in de Westelijke Sahara met als inzet aansluiting bij Marokko.
1982-1985
De
guerrillastrijd groeit uit tot een echte oorlog waarbij duizenden
Marokkaanse militairen sneuvelen, althans volgens Polisario. Een door
Marokko opgeworpen grensbarrière, bestaande uit een zandwal met
elektronische bewaking en landmijnen, voorkomt dat Polisario grote
delen van het gebied in handen krijgt.
Oorlogsschade
1984
De regering in ballingschap van Polisaro wordt toegelaten als lid van de Organisatie van Afrikaanse Eenheid.
1985
De VN en de OAE beginnen aan onderhandelingen met Marokko en Polisario voor een vreedzame oplossing van hun conflict.
30 augustus 1988
Marokko en Polisario nemen de ‘Settlement Proposals’ aan.
1989
Eerste
directe onderhandelingen tussen de Marokkaanse regering en Polisario.
Beide partijen aanvaarden de ‘Settlement Proposals’ van de VN en de
OAE. De beide partijen beloven de wapens te zullen neerleggen, maar
Polisario laat weten die weer op te pakken als het niet mogelijk blijkt
om een duurzame vrede tot stand te brengen. Op tafel komt dan een plan
van de VN om uiterlijk in 1992 een referendum te houden in het gebied
waarbij de bevolking kan kiezen tussen aansluiting bij Marokko of
zelfstandigheid.
1991
De VN-Veiligheidsraad neemt de ‘Settlement Proosals’ aan.
29 April 1991
De VN-Veiligheidsraad neemt Resolutie 690 aan. Met deze resolutie wordt de vredesmacht MINURSO opgericht.
Het MINURSO-kamp
6 september 1991
Polisario en de Marokkaanse regering sluiten een staakt-het-vuren na bemiddeling door de Verenigde Naties.
Juli-september 1997
De
uitvoering van de overeenkomst uit 1991 loopt vast door onenigheid over
wie stemrecht moet krijgen bij het referendum. Marokko en Polisario
bereiken hierover een nieuw akkoord, de Overeenkomst van Houston,
waarna het proces van registratie van kiesgerechtigden weer voort kan
gaan.
1997-2004
Zowel de regering van Marokko
als de Sahrawi-regering in ballingschap proberen de gunst van de
publieke wereldopinie te verwerven voor hun zaak. Het
onderhandelingsproces ligt echter stil.
2004
James Baker van MINURSO stapt na zeven jaar op. Hij is het vergeefse onderhandelen beu.
Binnenlands
De
rol van non-gouvernementele organisaties in het maatschappelijke bestel
in Marokko is beperkt omdat ze aan strenge wetten en regels gebonden
zijn. Als een NGO zich wil inzetten voor afscheiding van de Westelijke
Sahara, kan het op weinig bijval en steun rekenen. Wel zijn er enkele
mensenrechtenorganisaties actief die zich voor de rechten van Sahrawi’s
inzetten, de Organisation marocaine des droits de l’homme OMDH en de
Assicoation marocaine des droits de l’homme AMDH.
In augustus 2000 krijgt het Marokkanse Forum voor Waarheid en Rechtvaardigheid een afdeling met Sahrawi’s.
Ook in het door Marokko bezette deel van het gebied hebben NGO’s weinig speelruimte. Dat geldt niet voor NGO’s die zich voor vluchtelingen inzetten. Daar hebben NGO’s een beweging opgezet die zich inzet voor de verdediging van mensenrechten van de vluchtelingen. Die beweging krijgt steun van lobbygroepen in Europa, Australië en de VS. Daarnaast zijn er in de Westelijke Sahara ook enkele mensenrechtenorganisaties actief. Dat is bijvoorbeeld de AFAPREDESA of Association of Sahrawi Families of Prisoners and Disappeared, opgericht door familieleden van Sahrawi-gevangenen. Zij geniet de status van waarnemer van de Afrikaanse Commissie voor de Mensen- en Volkenrechten en heeft ook verslag gedaan aan het Hoge Commissariaat voor de Mensenrechten van de VN.
Demonstratie van AFAPREDESA
Verder is er een vrouwenorganisatie genaamd National Union of Sahrawi Women of NUSW, opgericht op initiatief van Polisario. De organisatie verleent hulp om het lijden te verlichten van vrouwen die te maken hebben met ontvoering, marteling en gevangenschap. De NUSW helpt ook kinderen, ouderen en gehandicapten.
Een ander voorbeeld is de Union of Sahrawi Jurists of UJS, opgezet door Sahrawi-juristen en collega’s uit het buitenland. Die willen een vrije en onafhankelijke rechtspraak in de kampen en in een toekomstige staat van de Sahrawi’s.
Buitenlands
Ook
buitenlandse NGO’s zijn betrokken bij het conflict door hun inzet voor
de belangen van Polisario en de Sahrawi’s. Ze sturen onderzoekers en
waarnemers naar de Westelijke Sahara. De Canadese NGO CanadIAN Lawyers
Association for International Human Rights of CLAIHR geeft een speciale
opleiding aan Canadese soldaten die worden uitgezonden als deelnemers
van de MINURSO. Vooral Spaanse NGO’s en het Internationale Rode Kruis
helpen de vluchtelingen in Tindouf.
Tientallen solidariteitsgroepen in Europa, de VS, Canada en Australië voeren campagne om het publiek bewust te maken van de zaak van de Sahrawi’s en voeren lobby bij hun regering om op te komen voor de Sahrawi’s. Enkele voorbeelden: de Britse Western Sahara Campaign, het Amerikaanse Defense Forum Foundation, het Franse French Collectif d’initiatives pour la reconnaissance du Sahara Occidental, de eveneens Franse Association internationale des juristes pour le Sahara Occidental, enkele comités in Spanje die solidair zijn met Polisario en enkele vakbonden in Europa die samenwerken op dit gebied.
Twee organisaties springen er uit, de Association de soutien à un referendum libre et regulier au Sahara Occidental of ARSO en de reeds genoemde CLAIHR.
De Westelijke Sahara wordt regelmatig bezocht door medewerkers van Human Rights Watch, Amnesty International en CLAIHR. AFAPREDESA houdt andere mensenrechtenorganisaties op de hoogte van verdwijningen en arrestaties van Sahrawi’s door de Marokkaanse autoriteiten. Humanitaire hulp wordt vooral verleend aan vluchtelingen in Tindouf en komt onder andere van solidariteitsgroepen in het buitenland, de Spaanse afdeling van Engineers without Borders en het Internationale Rode Kruis. Het Internationale Rode Kruis bezoekt ook Marokkaanse soldaten die door Polisario krijgsgevangen zijn gemaakt. Ook ziet het Internationale Rode Kruis toe op de uitwisseling van krijgsgevangenen.
De
rol van Marokko in dit conflict is een dubieuze. Naar de buitenwereld
doet ze voorkomen of ze volop meewerkt aan oplossing van het conflict.
Zo heeft de Marokkaanse regering op verschillende tijdstippen (1985,
1991, 1997) aangegeven mee te zullen werken aan oplossing van het
conflict, maar saboteert ze de uitwerking ervan.
De regering van Marokko heeft bijvoorbeeld duizenden Marokkanen naar het gebied gestuurd om ervoor te zorgen dat een groter deel zal stemmen tégen afscheiding van het gebied van Marokko. De nieuwe Marokkaanse ingezeten, zo verwachten zij, zullen tégenstemmen. De regering ziet erop toe dat ze zich laten registreren om hun stem te mogen uitbrengen. Ook trekt Marokko minder troepen terug uit het gebied dan in de overeenkomst uit 1991 is vastgelegd. Verder werkt de Marokkaanse regering de VN-vredesmacht Mission for the Referendum in Western Sahara MINURSO tegen. Ook werkt de Marokkaanse regering soms niet mee aan de uitwisseling van krijgsgevangene met Polisario want daarmee zou zij Polisario in feite als regering erkennen. Ten slotte wordt de Marokkaanse inlichtingendienst in de Westelijke Sahara extra actief en treedt die op tegen Sahrawi’s die zich openlijk uitspreken voor een eerlijk referendum. Honderden Sahrawi’s worden opgepakt en vastgehouden of verdwijnen tijdelijk spoorloos.
Opgepakte Sahrawi
De door Polisario uitgeroepen Democratische Arabische Sahrawi-Republiek is erkend door de meeste lidstaten van de OAE en door andere landen. In 2001 hebben in totaal 76 landen de republiek erkend. Maar ondanks alle gemaakte afspraken heeft het referendum nog steeds niet plaatsvinden en het is niet duidelijk wanneer dat wél het geval zal zijn. Hierdoor zien de VN zich telkens genoodzaakt om het mandaat van de MIURSO te verlengen. De eerste reden is dat Marokko en Polisario telkens ruzie krijgen over wie precies zijn stem mag uitbrengen. Hoewel dit proces van kiezersregistratie helemaal is afgerond, verlopen de voorbereidingen van het referendum niet goed. Beide partijen mogen namelijk beroep aantekenen tegen toewijzing aan of onthouding van stemrecht bij inwoners van het land en doen dat ook vaak. Daardoor lopen er talloze beroepszaken en kan het referendum nog niet plaatsvinden. Bovendien bestaat er nog steeds onenigheid over zaken als de terugkeer van vluchtelingen naar de Westelijke Sahara en andere belangrijke zaken betreffende de afwikkeling van het conflict. Ten slotte blijft Marokko onverkort aan zijn claim op het gebied vasthouden.
http://www.minurso.ch/HomeEnglish1.htm:
Homepage van de vredesmacht MINURSO. Bevat ook een rubriek met het laatste nieuws over de Westelijke Sahara.
http://www.un.org/Depts/dpko/missions/minurso/index.html:
Website
van de VN over MINURSO. Bevat ondermeer een pagina over het ontstaan,
het mandaat en de werkzaamheden van de vredesmacht.
http://www.north-Africa.com:
Maghreb Weekly Monitor
http://www.arso.org/index.htm:
uitgebreide
website met nieuws en achtergrondinformatie van de Association de
soutien a un referendum libre et regulier au Sahara Occidental. Bevat
een nieuwsrubriek met het laatste nieuws over de Westelijke Sahara.
http://sahara-occidental.com:
Website van de Collectif d’initiatives pour la connaissance du Sahara Occidental
http://nl.wikipedia.org/wiki/Westelijke_Sahara:
Nederlandstalig artikel van Wikipedia over de Westelijke Sahara.
http://www.west-sahara.nl/:
Stichting Zelfbeschikking West-Sahara