Traditionele rechtspraak in Karamoja

In de Karamojongsamenleving nemen de stamoudsten een belangrijke plaats in. Stamoudsten worden gekozen tijdens initiatieceremonies waarbij de senior stamoudste zijn macht en wijsheid symbolisch overdraagt aan de junior stamoudste. Je moet tenminste 30 jaar en bemiddeld zijn om tot de groep stamoudsten te worden toegelaten. Op deze manier zorgt de Karamojong-samenleving dat de levenservaring van de ouderen hen tot nut is. Op deze afbeelding zie je de traditionele vergaderplaats onder de ‘Boom van de mannen’, de Ekitoingikiljok. Onder de boom worden zaken besproken die de hele leefgemeenschap aangaan. De onderwerpen gaan over van alles: het gebrek aan weidegrond en water voor het vee, voedselschaarste tijdens droogte en hoe onderlinge geschillen op te lossen. De stamoudsten hebben de macht en invloed om recht te spreken. Ze spelen daarom van oudsher een belangrijke rol in het handhaven van de vrede onderling en tussen de verschillend bevolkingsgroepen in Karamoja. In Karamoja leven onder andere de Karimajong, de Tepeth, de Jie en de Matheniko. Ze delen het grensgebied met de Turkana en Pokot in buurland Kenia. Al deze volken zijn nomadische veehoeders. Ze trekken met hun vee rond op zoek naar water en weide. Het kan niet uitblijven dat ze elkaar af en toe voor de voeten lopen, zeker in tijden van droogte. Gevechten om water en weidegrond zijn dan ook geen uitzondering. Ruzie ontstaat ook over veediefstallen. Vee is voor de Karamojong van levensbelang en het aantal koeien en geiten bepaalt de status van de familie. Voor bruiden geldt een bruidsprijs die in koeien en geiten moet worden uitbetaald. Lokange Ekamais uit Nanam over de bruidsprijs: “Ik ben getrouwd en heb twee vrouwen. Ik ben officieel met ze getrouwd en heb de bruidsprijs betaald. Dat kostte me 40 koeien, 300 geiten, 20 kamelen en 10 ezels. Ik vond het moeilijk om de bruidsprijs op te brengen. Ik houd er van mijn vee te verzorgen. Ik wil nog meer vee hebben om de bruidsprijs voor een derde vrouw te kunnen betalen.” Lokange is bepaald niet onbemiddeld en kon de bruidsprijs uit eigen middelen betalen. Maar dat ligt voor veel Karamojongkrijgers anders. Een hoge bruidsprijs is vaak de reden om bij naburige volken op koeiendiefstal te gaan. Dit is over en weer een min of meer geaccepteerde praktijk. De stamoudsten houden in de gaten dat de diefstallen niet te vaak voorkomen en de vrede met de naburige volken niet in gevaar wordt gebracht. Worden er bijvoorbeeld teveel koeien gestolen dan krijgt de dader een traditionele straf, de ameto. Een voorbeeld van een ameto: Op gegeven moment stalen 10 Tepethkrijgers 70 koeien van de Jie. Veel te veel, oordeelden de Tepeth-stamoudsten na de bittere klacht van de Jie-stamoudsten. Ze arresteerden de dieven en gaven de koeien terug aan de Jie. Een van de dieven werd aan de Jie uitgeleverd, die hem een ongenadig pak slaag gaven. De andere dieven kregen een ‘boete’ van een aantal koeien die ze aan de Jie moesten geven. De Jie waren tevreden met de strafmaat en zagen van vergeldingsacties af. Zo werd de vrede bewaard. Over het algemeen wordt de strafmaat van de ameto door de leden van de gemeenschap geaccepteerd. Jammer genoeg is de invloed van de stamoudsten tanende. De jonge krijgers, gewapend met moderne wapens, zien niet meer op tegen de stamoudsten. Dit wordt al verwoord door Lorochom in de lesbrief van de Conflict Courant (werkblad 5). Ook zijn er minder stamoudsten; door het wapengeweld zijn er minder initiatieceremonies voor stamoudsten gehouden.