De ‘deskundigen’ aan het woord

Pax Christi / Cordaid Pax Christi Postbus 19318 3501 DH Utrecht tel.: 030-2333346 paxchristi@paxchristi.nl http://www.passievoorvrede.nl Cordaid Postbus 16440 2500 BK Den Haag tel.: 070-3136300 cordaid@cordaid.nl http://www.cordaid.nl Pax Christi wil als onafhankelijke, vitale beweging in Nederland en in conflictgebieden stem geven aan de hoop op vrede, samenwerken aan verzoening, vrede en gerechtigheid en bijdragen aan de vestiging van een internationale rechts- en vredesorde. Pax Christi wil bijdragen aan demilitarisering en oplossing van conflicten, versterking van democratie en internationaal recht en opbouw van vrede. Cordaid vormt samen met Memisa, Mensen in Nood en Vastenaktie een internationale ontwikkelingsorganisatie. Hiermee vertegenwoordigt Cordaid alle aspecten van ontwikkelingssamenwerking; noodhulp, structurele armoedebestrijding en opbouw van gezondheidszorg. Wat zijn naar uw mening de hoofdoorzaken van het conflict? Het Palestijns-Israëlisch conflict, of het Arabisch-Israëlisch conflict is in de eerste plaats een conflict om land tussen een grotendeels immigrantengemeenschap, de Joden of Israëliërs, en de oorspronkelijke bewoners van het Brits mandaatgebied, de Palestijnen. Er is een grote machtsongelijkheid tussen de Israëliërs en de Palestijnen. Een moderne, georganiseerde staat met een modern leger tegenover een onderdrukte bevolking. Tot nu toe zijn meer Palestijnse slachtoffers gevallen dan Israëliërs. Ook in Israël zelf is er een structurele ongelijkheid tussen de Joodse en Palestijnse inwoners, die onder discriminatie te lijden hebben. De partijen zijn gevangen in een spiraal van geweld. Het Israëlische leger, de kolonisten en de Palestijnse gewapende groepen vallen doelbewust burgers aan. We hebben het dan over grootschalig geweld in de Palestijnse steden en vluchtelingenkampen, het vermoorden van politieke leiders, het zonder proces vastzetten van Palestijnen, het vernietigen van huizen en bouwland en het plegen van (zelf)moordaanslagen in Israël. Het geweld raakt de bevolkingen diep en staat een vreedzame oplossing in de weg. Het is ook een internationaal conflict. De internationale gemeenschap heeft een grote rol gespeeld in het ontstaan van het conflict, waarvan de loop grotendeels wordt bepaald door de verschillende strategische belangen (economisch, militair en politiek) van de belangrijkste spelers, zoals de Verenigde Staten. De Verenigde Naties en haar voorloper, de Volkenbond, de koloniale machten, met name Groot-Brittannië, en later de Verenigde Staten, de landen van het Midden- Oosten en Europa zijn allemaal op hun manier medeverantwoordelijk voor het conflict. De internationale betrokkenheid komt tot uiting in bijvoorbeeld de grootschalige economische, militaire en politieke steun voor Israël, maar ook in de aanwezigheid van veel internationale (hulp) organisaties in zowel de Palestijnse Bezette Gebieden als in Israël. Je kunt stellen dat vooral Israël heeft geprofiteerd van de internationale bemoeienis Het is in zekere zin een koloniaal conflict. Het ideaal van de zionisten, het stichten van een Joodse staat, een “nationaal tehuis” in Palestina, kreeg met de zogenaamde “Balfourverklaring” in 1917 van de Britten internationale politieke steun. Het was in lijn met de toenmalige tijdgeest in Europa. Bijna niemand maakte zich zorgen over wat er met de oorspronkelijke bewoners zou gebeuren als er een joodse staat gesticht zou worden in Palestina. Het schuldgevoel in Europa tegenover de joodse bevolking om de onmacht, of onwil, om de holocaust in de Tweede Wereldoorlog te stoppen is een van de redenen van de grote steun in Europa voor de staat Israël en het Joodse volk. In de regio werd de nieuwe staat Israël gezien als een “vreemde indringer”. Voor de landen in het Midden-Oosten had de toevloed van Palestijnse vluchtelingen, die verdreven waren of vluchtten in de oorlogen na het uitroepen van de staat Israël, grote invloed op de interne politieke en etnische verhoudingen. De oorlog tussen Israël en de Palestijnen is ook ten koste gegaan van Syrië, Libanon en Jordanië, en is ook hier met militaire middelen uitgevochten. Toch heeft een aantal landen inmiddels vredesverdragen met de staat Israël gesloten. De Joodse en Palestijnse “diaspora’s” (de vluchtelingengemeenschapen in de kampen, de vluchtelingen die over de landen van het Midden-Oosten en Europa zijn uitgezworven, de joodse gemeenschappen buiten Israël) zijn bepalende factoren in het verloop van het conflict. De PLO is bijvoorbeeld opgericht door Palestijnse vluchtelingen. Veel Joden in de diaspora voelen verbondenheid met de staat Israël en dragen bij aan het voortbestaan. Tot slot staat het conflict voor veel mensen in het teken van de godsdienst. Veel mensen voelen betrokkenheid bij het land en het conflict vanwege de rol die het speelt in de drie monotheïstische godsdiensten: Jodendom, Islam en Christendom. De historische en religieuze tegenstellingen worden te pas en te onpas gebruikt in het conflict tussen Israël en de Palestijnen. Voor de religies is Jeruzalem een bijzondere plaats. De Klaagmuur, een overblijfsel van de Joodse tempel, staat op vrijwel dezelfde plaats als de Rotskoepel-moskee, de plaats vanwaar de profeet Mohammed naar de hemel opsteeg. Voor Christenen is het een belangrijke plaats vanwege de rol die Jeruzalem in het Jodendom en de bijbel speelt en omdat Jezus hier gekruisigd is. Een van de exponenten van het conflict is de bouw van een muur. Wat betekent deze muur naar uw mening voor de Routekaart voor de vrede? Een struikelblok of juist een stimulans? Wat deze muur voor de Routekaart betekent is niet echt relevant. De Routekaart is een laatste voorbeeld van een hele serie mislukte ‘vredesprocessen’. De bekendste is wel het “Oslo-proces”. Waar het om gaat is dat de muur in strijd is met het internationaal recht en de internationale consensus dat er een onafhankelijke Palestijnse staat moet komen, naast Israël (twee- statenoplossing). Deze Palestijnse staat zal moeten komen in de in 1967 bezette gebieden: de Strook van Gaza en de Westelijke Jordaanoever. Dit is in verschillende VN-resoluties, waaronder resolutie 242, bevestigd. Deze twee-statenoplossing wordt door een hele reeks maatregelen door de verschillende Israëlische regeringen tegengewerkt. Dit wordt vaak omschreven als het creëren van ‘feiten op de grond’. Bijvoorbeeld door het bouwen van nederzettingen in de bezette gebieden, het doorgaan van de bezetting, het voor de Palestijnen frustreren van economische ontwikkeling door de voortdurende uitgaansverboden en de opdeling van het grondgebied in kleine eilandjes enz. De muur loopt bijvoorbeeld voor een belangrijk gedeelte ín de Bezette Gebieden, en niet op de grens. In feite wordt hiermee nog meer land geannexeerd. Veel mensen denken dat hierdoor een twee- statenoplossing eigenlijk al een gepasseerd station is: er blijft zo geen land meer over om een Palestijnse staat te maken. De twee bevolkingen zijn door de bezetting en door de bouw van de nederzettingen zo met elkaar verweven dat je je kunt afvragen of het praktisch nog wel mogelijk is om twee aparte staten voor de beide volkeren te stichten. Binnen Israël woont bijna een miljoen Palestijnen De bouw van de muur zelf leidt tot mensenrechtenschendingen. Het is een inbreuk op de bewegingsvrijheid van Palestijnen, hun huizen worden vernield, families worden gescheiden. Bij -voornamelijk vreedzame- protesten tegen de muur zijn al veel dodelijke slachtoffers gevallen. Iedere staat heeft het recht en de plicht om zijn burgers te beschermen. Maar Israël is als bezetter trouwens óók verantwoordelijk voor de veiligheid van de Palestijnen in de bezette gebieden. Zelfs als de muur wel op de grens zou worden gebouwd, en als er sprake zou zijn van een zelfstandige Palestijnse staat dan nog kun je je afvragen of een muur, een totale afscheiding zonder dat er sprake is van bewegingsvrijheid en van gezonde economische en politieke relaties, op termijn voor vrede en stabiliteit zou zorgen. Er zijn al eerder pogingen geweest om het conflict op te lossen, bijvoorbeeld de Oslo-akkoorden en de vredesconferentie Clinton-Arafat-Barak in Camp David. Waarom zijn deze pogingen naar uw mening niet gelukt? De belangen van de sterkere partijen en krachten binnen de VS en Israël om het conflict in stand te houden zijn blijkbaar groter dan de wil om het conflict op een rechtvaardige manier op te lossen. De vredesprocessen zijn vaak het excuus geweest om een oogje dicht te doen als er sprake was van ernstige mensenrechtenschendingen die door de partijen zijn begaan. Er was immers een vredesproces dat niet in gevaar mocht worden gebracht. Zo was het bijvoorbeeld ook mogelijk dat zelfs onder de Oslo-akkoorden de bouw van de nederzettingen gewoon kon doorgaan zonder dat iemand er iets tegen deed. Ze waren immers nog aan het onderhandelen! De internationale gemeenschap en organisaties als de VN zijn niet in staat geweest om het conflict volgens het internationaal recht op te lossen: een Palestijnse staat naast Israël, beëindiging van de bezetting van de Strook van Gaza en de Westelijke Jordaanoever en een rechtvaardige oplossing van het vluchtelingenprobleem. De vredesprocessen tot op heden (Camp David, Oslo-akkoorden, Tabah, Routekaart) hebben zonder uitzondering negatief uitgepakt voor de Palestijnen. De ongelijke machtsverhoudingen werden niet rechtgetrokken, maar in feite versterkt. Op papier streven veel landen naar naleving van het internationaal recht, maar het ontbreekt aan middelen om dit ook af te dwingen. Zo is de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof over de muur niet bindend. In feite is Israël als sterkere partij nooit serieus onder druk gezet, zeker niet door de VS en de EU. Vandaar dat de bouw van nederzettingen versneld kon voortgaan. Daarnaast kon het voortdurende geweld altijd als aanleiding worden gebruikt om onderhandelingen op te schorten, of om zelf dan ook afspraken niet na te komen. Daarbij komt dat in de vredesprocessen het belang meer lag bij het ‘proces’ dan bij ‘recht’ en dat een helder omschreven einddoel ontbrak. Dit was vooral een probleem met de Oslo- akkoorden. Bij beide partijen ontbreekt het, zeker nu, aan leiderschap dat in staat is om de geweldsspiraal te doorbreken. De vraag is ook of er ook de wil bestaat om dit te doen. Eigenlijk zou een partij van buiten, die natuurlijk onpartijdig is, de strijdende partijen tot elkaar moeten brengen. Schets het toekomstbeeld van de meest wenselijke situatie rond 2025 Op langere termijn zou een ideale oplossing zijn dat het Midden-Oosten een soort Europese Unie is, met open grenzen, sterke economische en politieke banden en vredes- en veiligheidsgaranties voor de volkeren en landen in het Midden-Oosten. De Europese Unie is ontstaan na de Tweede Wereldoorlog vanuit de gedachte dat verregaande economische en politieke samenwerking tussen staten en burgers hét antwoord is op politiek en militair geweld. Alleen door samenwerking is verzoening mogelijk. Op korte termijn zal er gewerkt moeten worden aan de twee-statenoplossing met veiligheidsgaranties voor Israëliërs en Palestijnen. Over deze oplossing zijn de meeste partijen het immers in principe eens. Daarnaast moeten de rechten van de minderheden, zoals de Palestijnen in Israël, beschermd worden. Een van de moeilijkste problemen is het vluchtelingenvraagstuk. De Palestijnen in de kampen in Libanon, Syrië, Jordanië en in de Bezette Gebieden leven in een uitzichtloze situatie. Tot op heden zijn de vluchtelingen buiten de onderhandelingen over een oplossing gehouden. Zolang dit niet op een rechtvaardige en voor de vluchtelingen acceptabele manier wordt opgelost zullen de oorzaken van het conflict blijven bestaan. Een politieke oplossing heeft alleen kans van slagen als de mensenrechten centraal staan. Te lang, en teveel zijn de mensen in het Midden-Oosten slachtoffer van mensenrechtenschendingen, begaan door hun eigen overheden, of begaan door oorlogvoerende partijen. Onder welke voorwaarden is deze situatie haalbaar? Iedereen is het erover eens dat de partijen er zelf op deze manier niet uit gaan komen. De Palestijnse en Israëlische leiders zijn niet in staat of willen niet de noodzakelijke stappen nemen om tot een oplossing te komen. Er moet nu door de internationale gemeenschap ingegrepen worden om naleving van het internationaal recht af te dwingen. Dat betekent ook, en in de eerste plaats, druk op Israël. De muur moet worden afgebroken en de bouw van nederzettingen moet ogenblikkelijk gestopt worden. Er moet worden gewerkt aan een oplossing waarbij de regio wordt betrokken. Zoals al gezegd is het conflict in het Midden-Oosten een Het wordt tijd dat de Europese Unie een eigen en onafhankelijke koers volgt, onafhankelijk van de Verenigde Staten. Europa heeft van oudsher sterke banden met het Midden- Oosten. Daarbij komt dat door bijvoorbeeld de migratie van grote groepen moslims en mensen uit het Midden- Oosten het conflict steeds meer van invloed is op de verhoudingen tussen de etnische en religieuze groepen in Europa. Veel mensen en groepen in de wereld maken zich sterk voor de bescherming van de mensenrechten en voor het internationaal recht als een middel om conflicten vreedzaam op te lossen en te voorkomen. Maar dit moet wel leiden tot concrete actie. Regeringen moeten door de burgers en maatschappelijke organisaties in beweging worden gebracht om politieke en economische druk uit te oefenen. De Palestijnen leven onder een corrupt politiek systeem. Het is belangrijk dat er vrije verkiezingen komen in de Palestijnse Gebieden. De voordtdurende bezetting en het militair geweld staan dit in de weg. Bent u optimistisch over de toekomst, of juist niet? In dat laatste geval, kunt u een beeld schetsen van de in uw ogen meest waarschijnlijke situatie rond 2025? Ja en nee. Internationaal recht, oorlogsrecht en mensenrechten zijn algemeen aanvaarde waarden geworden waarlangs het handelen van staten en partijen wordt afgemeten. Staten en partijen die deze schenden worden op het matje geroepen en hierop aangesproken. In die zin kunnen we spreken van een hoopvolle en succesvolle ontwikkeling. Denk bijvoorbeeld aan de uitspraak van het internationaal gerechtshof over de muur. Maar er schuilt ook een gevaar: als dit niet tot gevolg heeft dat er concrete maatregelen worden genomen en als er geen resultaat wordt geboekt zullen meer en meer mensen het geloof in deze principes verliezen en als irrelevant en onhaalbaar afdoen. Het mag niet bij holle woorden blijven. Dit toont eens te meer aan dat we nu alles op alles moeten zetten om een rechtvaardige oplossing te bewerkstelligen. Steeds meer mensen in Europa maken zich zorgen over de schendingen van de mensenrechten, het voortduren van de bezetting en van het geweld. Veel mensen vinden dat de regeringen in Europa stappen moeten ondernemen. Het is hoog tijd dat regeringen zich dit aantrekken en stappen ondernemen. Waar het nu om gaat is dat de krachten, binnen regeringen en bij internationale en lokale non-gouvernementele organisaties (NGO’s) die deze waarden verdedigen, gesteund moeten worden. De promotie en verdediging van deze principes, waar deze geschonden worden, moeten worden gesteund en versterkt. Een andere positieve ontwikkeling is het feit dat er in de landen in het Midden- Oosten steeds meer groepen ontstaan die werken aan vrede, respect voor mensenrechten en dialoog. Deze groepen in Libanon, Syrië, Jordanië, Egypte, de Palestijnse Gebieden, en soms ook Israël, werken meer en meer samen, vormen verbanden en werken aan eenzelfde doel. Deze groepen zijn echter kwetsbaar en vormen tegen de achtergrond van oorlog en etnische en religieuze tegenstellingen een kleine maar vasthoudende minderheid. De realiteit van nu is, ondanks de hoopvolle ontwikkelingen, nog tamelijk somber. De bezetting gaat door en dagelijks sterven er mensen. Het zijn vooral burgers die het slachtoffer worden van politiek- en militair geweld. Het Israëlische beleid zorgt ervoor dat er nu sprake is van een complete opdeling en versnippering van de Palestijnse gebieden. De Verenigde Staten staan als supermacht kritiekloos achter Israël en door de “Oorlog tegen het Terrorisme” en het eigenmachtig optreden van de VS komen de principes van het internationaal recht steeds verder onder druk te staan. Er is geen sprake van een geloofwaardig centraal gezag in de Palestijnse gebieden. Lokale machthebbers en milities maken de dienst uit. De Palestijnen zitten tussen de hamer en het aambeeld van aan de ene kant de onderdrukking van het Israëlische leger en aan de andere kant het anarchistische en wetteloze optreden van hun eigen lokale leiders. Een zwart scenario is dat deze situatie zich zal uitbreiden. De Palestijnen zijn hier in de eerste plaats het slachtoffer van, maar ook zal er op deze manier nooit veiligheid komen voor de mensen in Israël. In de landen in het Midden-Oosten zitten regeringen die niet naar hun burgers luisteren en deze onderdrukken. Sinds de oorlog in Irak worden de etnische en religieuze tegenstellingen alleen maar meer aangewakkerd. Wil je deze deskundigen nog vragen stellen, klik dan hier.