Vrouwen in Afghanistan terug

Al duizenden jaren hebben vrouwen minder rechten dan mannen. Er zijn echter altijd vrouwen geweest die in opstand kwamen tegen die ongelijke positie. Eind jaren zestig ontstond er in bijna alle landen van de wereld een sterke vrouwenbeweging. De ongelijkheid tussen mannen en vrouwen werd minder. En ook het bewustzijn dat er wat aan die ongelijkheid gedaan moest worden nam bij veel mensen toe. Omdat de achtergestelde positie van vrouwen de laatste dertig jaar is verminderd, denken we al snel dat de positie van vrouwen in elk land dertig jaar geleden slechter was dan ze nu is.

Hoe zit dat eigenlijk in Afghanistan? De burka is het symbool van Afghanistan en van de onderdrukking van de vrouwen daar geworden. Toch was de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in Afghanistan niet altijd erger dan in andere landen. De Amerikaanse antropologe Nancy Lindisfarne wijst er echter op dat in de jaren zeventig mannen en vrouwen op het platteland altijd een hoofddeksel droegen, maar dat vrouwen nooit een burka droegen. Sommige rijke vrouwen in de stad droegen wel een burka, maar de mensen op het platteland vonden dat maar aanstellerij. Andere vrouwen in de steden droegen juist westerse kleding. De boeren op het platteland vonden het normaal dat de elite in de steden zich anders kleedde dan ze zelf deden.                                                    Vrouwen in burka’s


  Echtscheiding kwam niet voor hoewel dat volgens de islam wel mag. Dit laatste voorbeeld laat ook goed zien dat het vaak meer oude gebruiken waren die het leven van vrouwen bepaalden dan dat de godsdienst daarin zo belangrijk was. Die gebruiken werden ook bepaald door de economische situatie op het platteland. Op de grotendeels zelfvoorzienende boerderijen werden taken verdeeld naar geslacht en leeftijd.
De Afghaanse samenleving was een stammensamenleving. De goede relaties tussen verschillende stammen en tussen leden van stammen werden bevorderd door vrouwen uit te huwelijken. Ernstige ruzies werden soms opgelost door de benadeelde partij een meisje ten huwelijk aan te bieden. Dit zijn allemaal praktijken die wij in Nederland nu niet meer wenselijk achtten, maar er waren wel meer landen waar dit in de jaren zeventig van de vorige eeuw nog zo ging.
Er is weinig bekend over seksuele relaties tussen Afghaanse vrouwen. Wel is bekend dat in Afghanistan homoseksuele relaties veel voorkomen. Ongetrouwde jongens en mannen hebben vaak seksuele relaties met elkaar of met oudere getrouwde mannen. Het is niet taboe om dat te doen, het is wel taboe om er over te praten. Net zoals veel ouders in Nederland best weten dat hun kinderen softdrugs gebruiken, maar daar eigenlijk nooit over praten en er van uitgaan dat het altijd andermans kinderen zijn die dat doen. Dit alles maakt het wel waarschijnlijk dat ook vrouwen in Afghanistan seksuele relaties met elkaar hebben.

De regering in Kaboel probeerde Afghanistan te openen voor Westerse cultuur en techniek. Ze vond ook dat het gezinsleven volgens Westerse patronen georganiseerd moet worden.


Plaatje uit een Afghaans schoolboek uit de jaren vijftig.
De regering streefde na dat mensen in westerse gezinnen leefden.


In 1978 pleegden de communisten een staatsgreep. Ze streefden op het platteland landhervorming, vrouwenemancipatie en vrouwenonderwijs na. De grootgrondbezitters wilden niet dat er een landhervorming doorgevoerd zou worden. Ze begrepen dat ze de mensen niet in opstand tegen de regering konden krijgen door te gaan roepen dat ze tegen de landhervorming waren. Het verdelen van de grond was bij veel boeren best populair. De grootgrondbezitters probeerden daarom de regering ten val te brengen door tegen de emancipatiepolitiek te vechten. Ze beweerden dat de taakverdeling tussen mannen en vrouwen zo door God ingesteld was. Iedereen die die verdeling wilde veranderen, was volgens hun geen goede moslim.
Omdat veel van de emancipatieplannen van de regering vooral in Kabul werden bedacht en geen rekening hielden met de situatie op de boerderijen, waren ze waarschijnlijk zelfs bij veel vrouwen niet populair. Deze feministische revolutie van bovenaf werd nog impopulairder toen de regering ze ook nog eens met geweld begon op te dringen. Gedrag dat mensen typisch vrouwelijk of typisch mannelijk gedrag noemen, ervaren veel mensen als een privé en belangrijk onderdeel van hun leven.


Twee uitersten in één land


In 1979 begon in Afghanistan de burgeroorlog tussen de door de Russen gesteunde regering in Kabul en de door de Verenigde Staten, Saoedi-Arabië en Pakistan gesteunde opstandelingen. De opstandelingen beriepen zich er op dat zij de partij van de ware islam waren, die vochten tegen de ‘atheïstische’ regering in Kabul. Om dat duidelijk te maken begonnen zij ‘islamitische’ waarden aan de bevolking op te leggen. Allerlei dingen die vrouwen eerst wel mochten doen, waar niemand eigenlijk ooit over had nagedacht en waar nauwelijks regels voor bestonden, werden opeens verboden. De oorlog barbariseerde de mensen. Na tien jaar oorlog werd het ‘normaal’ mannelijk gedrag om vrouwen, meisjes en jongens te verkrachten. Sommige mannen probeerden vrouwen tegen het toegenomen geweld te beschermen door nieuwe regels op te stellen over wat vrouwen wel en niet mochten doen. Maar de vrijheid van vrouwen werd op die manier opnieuw ingeperkt.

Voor veel mannen was het altijd belangrijk voor hun gevoel van eigenwaarde geweest dat ze hun familieleden tegen geweld konden beschermen. Dat ze dat door de oorlog niet meer konden, was ook voor hen een traumatische ervaring.

Echtpaar


Door de oorlog werden veel Afghanen gedwongen te vluchten. De mensen die deel uit maakten van de boerenhuishoudens hadden er altijd veel gevoel van eigenwaarde aan ontleend dat ze in staat waren voor zichzelf te zorgen. Maar in de vluchtelingenkampen kon dat niet meer. Veel mensen zullen waarschijnlijk terug verlangd hebben naar een denkbeeldige goede oude tijd. Een beweging als de Taliban beloofde die goede oude tijd terug te brengen.

Maar de Taliban brachten een schrikbewind dat met name vrouwen wreed onderdrukte. Eén van de eerste maatregelen die de Taliban namen toen ze Kabul veroverden was dat ze vrouwen verboden om buitenshuis te werken.
Alle vrouwen werden verplicht een burka te dragen, een kledingstuk dat het hele lichaam inclusief de ogen bedekt. Voor veel arme vrouwen, was alleen het aanschaffen van die kledij al een hele belasting. Vrouwen die geen burka droegen, werden door de Taliban op straat geslagen. Vrouwen mochten ook geen schoenen dragen die lawaai maakten. Die laatste regel is symbolisch, vrouwen moesten helemaal onzichtbaar, stil en passief worden volgens de Taliban.













Vrouwen worden op straat door een Taliban met een stok geslagen.










Vrouwen mochten buitenshuis komen als ze vergezeld werden door hun vader, een broer of hun echtgenoot. Vrouwen mochten niet op het balkon van hun huis verschijnen en de ramen van huizen waarin vrouwen verbeleven moesten geblindeerd worden, zodat mannen niet naar binnen konden kijken. Vrouwen mochten geen auto besturen, iets wat voor de komst van de Taliban heel normaal was.
Veel vrouwen kwamen juist in de prostitutie terecht omdat ze op een andere manier geen geld meer konden verdienen. Sommige prostituees werden door de Taliban in het openbaar in voetbalstadions gestenigd. Elke overtreding van al deze regels kon er toe leiden dat een vrouw gearresteerd werd door een Talibanstrijder. Soms werden vrouwen die de regels overtraden in het openbaar geslagen. Maar juist een samenleving waar vrouwen zo volstrekt onderworpen zijn aan de willekeur van mannen, biedt natuurlijk ook veel mogelijkheden aan mannen om vrouwen te mishandelen en te verkrachten. Sommige Talibanstrijders roofden jonge meisjes om ze aan iemand als echtgenoot te verkopen. Andere vrouwen werden ook verkocht aan bordelen in Pakistan.

Alleen al doordat ze niet vrij over straat konden lopen was het voor veel vrouwen -en hun kinderen- moeilijk om toegang te krijgen tot spoedeisende medische hulp. Mannelijke doktoren mochten vrouwen niet zonder burka behandelen. Vrouwen mochten ook geen medische hulp krijgen als ze niet vergezeld werden door hun vader, hun echtgenoot of hun broer. Onderwijs voor vrouwen was onder de Taliban helemaal verboden.
Het aantal depressies bij vrouwen nam toe. Het leven werd voor veel vrouwen zo ondraaglijk dat het zelfmoordcijfer onder Afghaanse vrouwen flink steeg. Juist omdat de vrouwen de hele dag thuis moesten zitten, ging het slecht met veel huwelijken. Het aantal gevallen van huiselijk geweld nam ook toe.

De oorlog tegen Afghanistan werd in het Westen ook duidelijk gepresenteerd als een oorlog om de vrouwen van Afghanistan te bevrijden. De omverwerping van het Talibanregime zou voor de Afghaanse vrouwen een nieuw tijd doen aanbreken. Vijf jaar na de val van de regering is het beeld gemengd.

Veranderingen in het dagelijkse leven van vrouwen hebben veel aandacht gekregen in de media. Er zijn opnieuw scholen voor meisjes en vrouwen geopend in Afghanistan. Op de televisie verschijnen vrouwelijke presentatrices. Op straat verschijnen weer voorzichtig vrouwen die geen burka dragen. In het Afghaanse parlement zitten ook vrouwen. Op de straten van Kabul worden opnieuw de vroeger razend populaire Indiase films met vrouwelijke filmsterren, cassettes met Indiase en Westerse muziek en posters van filmdiva’s en bekende zangeressen verkocht.

Toch wijzen veel organisaties er opdat er eigenlijk maar weinig veranderd is in het dagelijkse leven van de meeste Afghaanse vrouwen. Het grootste gedeelte van de Afghaanse huwelijken zijn nog steeds -60 tot 80 procent- gearrangeerde huwelijken. Van alle meisjes trouwen er 57% voordat ze zestien jaar oud zijn, de wettelijke leeftijd waarop je in het huwelijk kunt treden. Omdat er veel seksueel geweld plaatsvindt en mannen niet willen trouwen met een vrouw die verkracht is, neigen ouders er toe hun dochters steeds jonger uit te huwelijken, om er zeker van te zijn dat ze aan een man komen. Huiselijk geweld blijft -net zoals in rest van de wereld- een groot probleem. De politie doet zelden of nooit onderzoek naar geweld tegen vrouwen. Vrouwen die aangifte doen van verkrachting, lopen het gevaar gearresteerd te worden omdat ze seksuele relaties buiten het huwelijk hebben, wat in Afghanistan verboden is.

In Afghanistan is de kindersterfte nog steeds zeer hoog. Van de duizend kinderen die geboren worden sterven er 164 voor hun eerste levensjaar. Dat de kans dat kinderen voor hun eerste verjaardag sterven zo hoog is, is een zware psychische belasting voor vrouwen. In Afghanistan sterven veel vrouwen op het moment dat ze geboorte geven aan een kind. Zowel een hoge kindersterfte als een hoge moedersterfte duiden vaak op voedseltekort. Het dagelijks leven van veel Afghaanse vrouwen en mannen wordt nog steeds gekenmerkt door voedselgebrek.

Het Afghaanse parlement bestaat voor 25 procent uit vrouwen. Maar vrouwelijke parlementsleden die opkomen voor de rechten van vrouwen, worden vaak geïntimideerd. Hetzelfde geldt voor de leden van organisaties die opkomen voor de rechten van vrouwen.

Hoe kan het dat er maar zo weinig verandert in het leven van Afghaanse vrouwen? De regering van president Karzai is sterk afhankelijk van buitenlandse hulp. De landen die hulp geven willen vaak dat er iets verandert in het leven van vrouwen. De regering zorgt er dus voor dat een aantal duidelijk zichtbare projecten die de indruk wekken dat het leven van vrouwen verandert, ook worden doorgevoerd. Een voorbeeld is de zogenaamde Kabul Beauty School. Op deze school worden Afghaanse vrouwen opgeleid tot schoonheidsspecialiste. De schoolis opgericht met steun van Amerikaanse cosmeticabedrijven, modehuizen en modetijdschriften. De vrouwen die aan de school kunnen studeren, zijn blij dat ze zo een vak kunnen leren. Ze vinden het volgen van onderwijs zelf ook leuk en er bestaat in Kabul ook enige vraag naar schoonheidsspecialistes. Maar bij de manier waarop de opening van de school soms is voorgesteld als het bewijs dat het leven van alle vrouwen verandert, kun je vragen stellen.


Aan de kabul Beauty School

Het ontbreekt veel leden van de politieke elite aan innerlijke overtuiging dat er echt iets moet veranderen.
De kritiek dat de regering Karzai vooral naar de buitenwereld het beeld wil geven van een veranderingsgezinde regering, die de problemen van Afghanistan effectief aanpakt, is niet alleen met betrekking tot de situatie van vrouwen te horen.
In feite regeren -volgens deze critici- in Afghanistan nog steeds de diverse krijgsheren die al sinds de verdrijving van de communisten aan de macht zijn.

Buitenlandse hulporganisaties kritiseren de regering Karzai omdat ze te weinig doet voor vrouwen. Ze vinden ook dat de internationale gemeenschap meer middelen beschikbaar moet stellen aan de regering of aan buitenlandse hulporganisaties om vrouwen te helpen. Maar er zijn ook critici die stellen dat ook de buitenlandse hulporganisaties boter op hun hoofd hebben. Zij zijn vooral actief in Kabul en veel minder op het platteland. Daar kun je weer tegen in brengen dat het gezien de veiligheidssituatie wel erg gevaarlijk is voor buitenlandse hulporganisaties om buiten Kabul te werken.

Hoe het ook zij, de belangrijke vraag resteert: hoe willen Afghaanse vrouwen en mannen eigenlijk zelf dat het leven van vrouwen er uit ziet? Uit een opiniepeiling blijkt dat negen van de tien Afghanen er voorstander van is dat meisjes naar school toe gaan en dat vrouwen stemrecht hebben. Een duidelijke meerderheid van de Afghanen is er voor dat vrouwen buitenshuis kunnen werken en in een politieke functie gekozen kunnen worden. Mensen zijn ook blij dat de Taliban niet meer aan de macht zijn.

Dat de meeste Afghanen blij zijn dat de Taliban verdreven zijn, betekent niet dat ze nu opeens overtuigde feministen zijn geworden. Dat mensen in Nederland de onderdrukking van vrouwen als het belangrijkste probleem van Afghanistan zien, betekent niet dat het dat ook voor de Afghanen -zowel voor mannen als vrouwen- zelf is.
RAWA, de Revolutionary Association of the Women of Afghanistan, is een organisatie die zich al sinds 1977 inzet voor de rechten van vrouwen in Afghanistan. Veel van de informatie over de onderdrukking van vrouwen onder de Taliban in de tekst die je nu leest is afkomstig van hun site. Het is opvallend dat juist deze organisatie zich op hun site zich ook extreem kritisch uitlaat over de regering van Afghanistan, de blijvende invloed van de krijgsheren en het optreden van de buitenlandse troepen in Afghanistan.

naar boven