|
|
|
| Embedded journalisten |
|
|
|
|
Tijdens de oorlog in Vietnam (1946 – 1975, de Amerikanen deden mee vanaf 1957) konden journalisten volledig vrij tot in de voorste frontlinies opereren. Omdat ze een realistische beeld gaven van het optreden van Amerikaanse soldaten in Vietnam werden veel Amerikanen tegenstander van deze oorlog. Burgerslachtoffers in het dorp My Lai, door
Amerikaanse soldaten verkracht en vermoord; deze beelden gingen de hele wereld over Het Amerikaanse ministerie van defensie besloot daarom tijdens de Tweede Golfoorlog van 1991 (om Koeweit te bevrijden uit de handen van de bezetter Irak) alleen nog maar groepjes journalisten toegang te geven tot het front. Sommige journalisten klaagden er na deze oorlog over dat ze alleen maar met toestemming van militairen beeldmateriaal mochten maken. Voordat journalisten materiaal naar huis mochten sturen, beoordeelden militairen of ze het materiaal geschikt vonden. Het nieuws werd dus gecensureerd. Journalisten die individueel het front probeerden te bereiken, werden gearresteerd. Na de Tweede Golfoorlog bestond bij veel mensen veel onvrede over de rol van de pers. Een aantal grote Amerikaanse mediabedrijven ontwikkelde als reactie hierop samen met het Amerikaanse ministerie van defensie het systeem van embedded journalism. 
Embedded journalism betekent dat journalisten gedurende een bepaalde periode het leven met soldaten van een bepaald legeronderdeel delen. Er zijn voorwaarden verbonden aan datgene wat ze over de oorlog mogen schrijven. Het leger mag bijvoorbeeld zelf bepalen of de berichtgeving het leven van soldaten niet in gevaar brengt. Dat is geen onredelijke eis, maar het is natuurlijk wel een vorm van censuur.Embedded verslaggever Ross Simpson van het persbureau AP
interviewt een Amerikaanse soldaat in Koeweit Maar het is niet alleen de censuur die een probleem vormt bij embedded journalism. Onderzoek heeft aangetoond dat journalisten tijdens de oorlog in Irak veel gepraat hebben met soldaten van het Amerikaanse leger, maar veel minder met burgers van Irak. Omdat ze opereren binnen het leger, hebben ze daar ook nauwelijks de kans meer toe. Maar sfeerreportages van het leven van soldaten geven natuurlijk geen compleet beeld van datgene wat er in een land in oorlog gebeurt. Zelfs van het optreden van het leger in totaal, krijg je geen goed beeld als je de oorlog op het niveau van een kleine groep soldaten volgt. Door embedded journalism neemt het gevaar dat journalistiek minder kritisch wordt toe. Met kritisch bedoelen we in dit verband dat je bereid bent vragen te stellen bij datgene wat iemand je vertelt, niet dat je per se een tegenstander van het optreden van het leger hoeft te zijn. Als je lang met een groep mensen optrekt, ga je je met die groep mensen identificeren. Dat is zeker zo in een oorlogssituatie. Als je samen met een groep mensen beschoten wordt, is het vaak zo dat je met die mensen een sterke band ontwikkelt. Dat is op zichzelf niet verkeerd, maar als je nauwelijks de gelegenheid hebt om met andere mensen te praten -en je je dus ook niet met andere mensen gaat identificeren- gaat dat wel ten koste van de berichtgeving. 
De Nederlandse documentairemaker Vik Franke heeft in Afghanistan geschoten op de Taliban. Franke greep tijdens een vuurgevecht naar het wapen van een MAG-schutter en vuurde vervolgens met scherp op Afghaanse strijders. Of Franke zelf slachtoffers heeft gemaakt is niet bekend, maar in het vuurgevecht zijn volgens de NAVO ongeveer twintig opstandelingen gedood. Ook zijn volgens defensiebronnen enkele burgers gewond geraakt.
Het leger is ook een mannenwereld. Sommige journalisten vinden dat erg indrukwekkend en vrezen dat ze niet meer geaccepteerd zullen worden in zo’n mannengroep als ze kritische vragen stellen bij het optreden van het leger. Embedded journalism is ook een soort schijnvrijheid. Als je zoals in de Tweede Golfoorlog met een groepje journalisten langs het front wordt geleid, dan weet je als journalist niet vrij bent, omdat al je collega’s precies hetzelfde mogen doen. Als je als individuele journalist deel uit maakt van een legeronderdeel, dan heb je veel meer de illusie dat je zelf kunt bepalen wat je kunt schrijven. Ook het Nederlandse ministerie van defensie werkt in Uruzgan met Nederlandse journalisten die embedded zijn. Het actualiteitenprogramma NOVA stelt in een hoofdredactioneel commentaar dat dat eigenlijk een vorm van geaccepteerde censuur is. NOVA schrijft: “’embedded journalism’ blijft een voor publiek en pers hinderlijke, onvolledige en eigenlijk onaanvaardbare manier van journalistiek bedrijven. Toch onderwerpen journalisten en internationale nieuwsagentschappen – en in het kielzog daarvan ook NOVA af en toe – zich aan deze beperking van hun speelruimte en taak onder het motto ‘Beter dan niks!'” Journalisten die onafhankelijk van ISAF, als het ware unembedded hun werk doen, leiden natuurlijk ook onder de onveiligheid in Afghanistan. Eén van de weinige Nederlandse journalisten die dat deed, Arnold Karskens, moest wel vijftig lijfwachten inhuren voor zijn eigen veiligheid.  Beelden uit de Zembla-documentaire Bekijk hier de uitzending Uruzgan Ongecensureerd van Zembla, gemaakt door Arnold Karskens. Ook de andere partij in het conflict biedt journalisten geen vrijheid. In tegenstelling tot veel guerrillabewegingen zijn de Taliban niet bereid om journalisten een beeld te geven van hun beweging. De gebrekkige mogelijkheid voor onafhankelijke journalisten om zelfstandig door Afghanistan te reizen, is een grote belemmering om je een beeld van de situatie in Afghanistan te vormen. |
 |