Conflictindicatoren

Bert Bomert is hoofd van het Centrum voor Internationaal Conflict – Analyse & Management (CICAM) en houdt zich onder andere bezig met het Nederlandse en Amerikaanse veiligheidsbeleid en de rol van internationale organisaties als de NAVO en Europese Unie.

Herkennen van een conflict
Het herkennen van een conflict is moeilijker dan het op het eerste gezicht lijkt. Als wij op het tv- journaal zien dat het oorlog is in een ver land, dan bevindt zo’n conflict zich al in een vergevorderd stadium. Wij zien dan vaak beelden van lijken, vluchtelingen en schietende soldaten. Dat zijn allemaal duidelijke tekenen dat er een conflict is dat op een gewelddadige wijze wordt uitgevochten, dat noemen wij oorlog. Wat wij dus eigenlijk zien zijn de gevolgen van het conflict.

Als een conflict (nog) niet op een gewelddadige wijze wordt uitgevochten, is het een stuk moeilijker te herkennen. De gevolgen zijn niet zichtbaar, er is geen oorlog en bijvoorbeeld dus geen dodelijke slachtoffers. Toch is het juist erg belangrijk om in een vroeg stadium, voordat het geweld begint, een gewelddadig conflict te zien aankomen. Als je het conflict maar vroeg genoeg herkent, kun je proberen de oorlog te voorkomen. Je kunt dit doen door naar de oorzaken te kijken. Deze oorzaken zijn er al voordat een conflict op gewelddadige wijze wordt uitgevochten, blijven ook aanwezig tijdens de oorlog en pas als ze worden weggenomen kan het conflict worden opgelost en de oorlog worden beëindigd.

Een gewelddadig conflict kan verschillende soorten oorzaken hebben. Je kunt deze in zeven groepen indelen.

(1) Slechte onderlinge relaties / ongelijkheid tussen groepen:
als binnen een land verschillende bevolkingsgroepen wonen die niet met elkaar overweg kunnen, dan is er een kans dat zij onderling slaags raken. Deze kans is extra groot als de ene groep veel beter af is dan de ander. Een arme groep kan bijvoorbeeld jaloers wor­den als een andere groep veel rijker is. Als de bevolkingsgroep die het beter heeft ook nog macht heeft en de andere groep discrimineert en niet als gelijke behandelt, dan wordt de kans op conflict heel groot.

(2) Demografische druk:
als bijvoorbeeld de omvang van de oorspronkelijke bevolking in een land gelijk blijft, terwijl er een veel nieuwe en andere mensen bijkomen, dan kan de oorspronkelijke bevolking het idee krijgen dat zij in de ver­drukking komt. Denk maar aan hoe veel Nederlanders denken over buitenlan­ders. Naast dit soort ongelijke groei tussen groepen kan het ook zo zijn dat de bevolking van een land zo snel groeit dat zij alles wat zij heeft met meer mensen moet delen. In landen waar bijvoorbeeld weinig voedsel is, kan dit ertoe leiden dat mensen letterlijk moeten vechten voor hun eten.

(3) Zwakke staat:
in landen waar de regering zwak is en niet de dingen kan doen die zij wil doen omdat het geld en de staatsinstellingen ontbreken, komt het vaak voor dat groepen zelf proberen hun zaken beter te regelen. Als de staat dan ook nog zo zwak is dat ze dit soort groepen niet kan tegenhouden, dan kan het gebeuren dat een land uit elkaar valt in elkaar bevechtende partijen.

(4) Slechte regering:
een regering die niet luistert naar de eigen bevolking en alleen maar doet wat de machtige mensen willen, kan ertoe leiden dat mensen in opstand komen. Dit is met name het geval in landen waar de regering niet demo­cratisch is gekozen, waar de mensenrechten worden geschonden en waar de leiders zichzelf verrijken.

(5) Ontevredenheid over de regering / onafhankelijheidsdromen:
als veel mensen denken dat de regering slecht is en dat zij beter af zijn onder een andere regering, dan kunnen zij in opstand komen. Ook komt het voor dat een deel van een land onafhankelijk wil worden of zich bij een ander land wil aansluiten. Vaak probeert een regering dan deze opstand met geweld te onderdrukken om aan de macht te blijven.

(6) Economische achteruitgang:
als het slecht gaat met de economie en mensen minder hebben uit te geven dan voorheen, dan worden zij vaak ontevreden. Soms leidt dit ertoe dat zij in opstand komen of revolutie willen.

(7) Buitenlandse inmenging:
in sommige gebieden van de wereld komen veel meer oorlogen voor dan in andere gebieden. Dit komt omdat in dit soort regio’s de wapens al aanwezig zijn en het dus makkelijk is geweld te gebruiken. Ook leiden vluchtelingen uit een ander land vaak tot problemen in het land dat ze opvangt. Net als in grote steden zijn er dus eigenlijk ook op de aardbol slechte ‘buurten’, waar je liever niet ‘woont’. Ook op andere wijzen kun je last hebben van het buitenland. Als twee landen onderling een conflict hebben, kan het ene land proberen het andere land te economisch, politiek of militair te verzwakken. Dit kunnen zij bijvoorbeeld doen door rebellen te steunen, maar ze kunnen ook direct met het eigen leger binnenvallen.

In landen waar meerdere van de bovenstaande conflictoorzaken aanwezig zijn, is de kans op conflict groter. Maar, niet alleen het aantal aanwezige oorzaken vergroot de kans op conflict, ook de mate waarin die conflictoorzaken aanwezig zijn is belangrijk. Bijvoorbeeld een hele sterke economische crisis is veel gevaar­lijker dan een klein dipje. Dus hoe intenser een oorzaak aanwezig is, des te gro­ter is de kans op een gewelddadig conflict.

Als je nu de wereldkaart bekijkt met dit lijstje van conflictoorzaken erbij, dan hoef je niet te wachten totdat de oorlog is uitgebroken en je de gevolgen ziet, maar kun je al in een vroeg stadium conflicten herkennen aan hun oorzaken. Ook hier geldt: voorkomen is beter dan genezen.