Rwanda

vlag vanaf 2002

oude vlag

Oppervlakte:
26.338 km2 (driekwart x Nederland)

Inwoners:
7,8 miljoen

Bevolking:
Tutsi’s: 14%
Hutu’s: 85%
Overige etnische groepen: 1%

De gevolgen van de genocide in 1994 van Hutu’s op Tutsi’s en gematigde Hutu’s zijn nog elke dag voelbaar in de Ruandese samenleving. Tien jaar na de burgeroorlog overheerst het wantrouwen tussen beide bevolkingsgroepen nog steeds het land.

De bron van alle kwaad ligt in de rivaliteit tussen de twee etnische groepen en de manier waarop de Belgische kolonisatoren daar vroeger mee omgingen. De meerderheid van de bevolking bestaat uit Hutu’s. Zij werden gezien als de boeren en arbeiders van het land, waar de Tutsi-minderheid werd gezien als de ‘aristocratische adel’, bestuurders in hart en nieren. De Tutsi’s kregen alle ambtenarenbaantjes van de Belgen, hetgeen kwaad bloed zette bij de Hutu-bevolking.

Belgische kolonisatoren

Maar ook de Hutu’s zelf zijn onderverdeeld. Aan de ene kant heb je de radicale Hutu-groepen die het delen van de macht met de Tutsi’s afwijzen en het geweld niet schuwen om hun gelijk te halen, en aan de andere kant zijn er gematigde Hutu-groepen die een vreedzame oplossing van het conflict voorstaan.

Tutsifamilie

In 1994 kwamen de tegenstellingen tot een uitbarsting. De Hutu-president Habyarimana sloot een vredesakkoord in Arusha met Tutsi-rebellen, dit tot grote onvrede van extremistische Hutu’s. Zijn vliegtuig werd na terugkeer neergeschoten en hij kwam samen met de president van Burundi (waar Hutu’s en Tutsi’s ook in onmin met elkaar leefden) om het leven. Zijn dood was het startsein voor een ongekende massamoord. Tussen de 800.000 – 900.000 Tutsi’s en gematigde Hutu’s, mannen en vrouwen, volwassenen en kinderen, werden in drie maanden tijd met machetes (grote kapmessen) en knuppels gedood door met name jonge Hutu’s (15-25 jaar). De slachtpartijen stopten toen de Tutsi-rebellen de macht overnamen in het land.

Restant van het vliegtuig van Habyarimana

Ruanda is een klein, heuvelachtig maar overvol en arm land. Met het wisselen van de macht raakten burgers van de verliezende groepering meer dan eens grond, huizen en banen kwijt.

Toen de Tutsi’s de macht overnamen in 1994 zijn duizenden Hutu’s op de vlucht geslagen. Toen de rust weer was teruggekeerd en ze naar hun huizen wilden terugkeren, ontdekten ze dat hun plek was ingenomen door Tutsi’s die vanuit Oeganda terug zijn gekeerd. Aan deze situatie is sindsdien niet veel veranderd.

Ruanda kent een regering met voornamelijk Tutsi-ministers en enkele Hutu-ministers. De meeste Hutu’s zien de regering –ondanks de aanwezigheid van enkele Hutu-ministers- toch als een Tutsi-bezettingsmacht. Het ambtenarenapparaat wordt gedomineerd door Tutsi’s. Hutu’s en gematigde Tutsi’s worden geweerd van belangrijke plaatsen (zoals ambtenarij, gemeente- en provinciebestuur en de rechterlijke macht).

Het wantrouwen tussen beide groepen is nog steeds enorm. De meeste daders zijn niet veroordeeld en hebben nooit spijt betuigd. Daders en slachtoffers wonen vaak naast elkaar in hetzelfde dorp.

Habyarimana
Voormalig Hutu-president van  Ruanda. Hij wordt vermoord op 6 april 1994. Zijn dood is het startsein voor een grootschalige genocide.

Habyarimana

MDR
Republikeinse Democratische Beweging, Hutu-oppositiepartij

MRND
Nationale Republikeinse Beweging voor Ontwikkeling. Hutu-regeringspartij ten tijde van Habyarimana

Interahamwe (letterlijk: ‘Zij die samen vechten’)
Milities, bestaande uit jonge Hutu’s, die verantwoordelijk zijn voor de massale slachtpartijen in 1994

Interahamwe bij een wegblokkade

Rwanda Patriotic Front (RPF)
Tutsi-rebellenleger dat met succes de macht grijpt in Ruanda na de genocide op Tutsi’s

Paul Kagame
President van Ruanda, een Tutsi. In april 2004 wordt hij door Franse onderzoeksrechters (die de dood van de Franse bemanning van het vliegtuig onderzocht hebben) ervan beschuldigd de hand te hebben gehad in het laten neerhalen van het vliegtuig van Habyarimana.

Paul Kagame

ALIR
Bevrijdingsleger van Ruanda. De leden bestaan uit voormalige soldaten van het verslagen Hutu-leger en uit voormalige leden van de Habyarimana. ALIR-aanhangers voeren regelmatig in het noordwesten van het land aanvallen uit op overlevenden van de genocide, op Hutu-politici en op medewerkers van mensenrechten- en hulporganisaties uit het buitenland.

Internationale Strafhof voor Ruanda
Een VN-instelling die in het leven is geroepen om de daders van de genocide in 1994 te berechten.

1916
De Belgen verslaan de Duitsers in de Oost-Afrikaanse Slag en nemen de macht van de Duitsers over in Ruanda.

De Belgen nemen de macht over

1916-1959
Volgens de Hamieten-theorie zijn de Tutsi’s genetisch voorbestemd om te regeren. Sommige auteurs noemen de Tutsi’s zelfs verwant met de Europeanen en ze zouden zelfs een ‘blanke oorsprong’ hebben. De Belgische kolonisatoren leggen daarom alle (aan de blanken ondergeschikte) bestuurlijke functies in handen van de Tutsi’s.

1931
België verplicht alle (Hutu-)boeren om een bepaalde hoeveelheid koffiestruiken te planten. De Tutsi-oversten moeten hierop toezien. Dit zet kwaad bloed onder de Hutu’s, temeer omdat de Tutsi-oversten een oogje dichtknijpen tegenover hun eigen volksgenoten (die officieel ook koffiestruiken moeten planten). Vanaf nu is er definitief een sfeer van haat en nijd tussen beide volken.

1959
Na een oproer in het land zien veel Tutsi’s zichzelf genoodzaakt naar Oeganda te vluchten.

1 juli 1962

Ruanda wordt onafhankelijk van België. De politieke partijen zijn verdeeld naar etniciteit; bij verkiezingen winnen de Hutu’s met 83% (ongeveer ook hun aandeel in de bevolking).

1963
Tutsi’s vallen vanuit Oeganda Ruanda binnen en doen tevergeefs een poging tot een staatsgreep.

1990
Begin van de Eerste Burgeroorlog. Gewapende Tutsi-rebellen, verenigd in de RPF, vallen vanuit Oeganda Ruanda binnen. Het zijn de zonen en dochters van de Tutsi-vluchtelingen uit 1959.

Tv-beeld: Een Tutsi zegt: ‘we zijn weer thuis’

1993
Onder druk van het buitenland onderhandelen de Hutu-regering van Habyarimana en de RPF over vrede in Arusha (Tanzania).

Demonstratie van de MDR tegen de onderhandelingen die Habyarimana voert

1994
De strijdende partijen bereiken een vredesakkoord. De extremisten in het Hutu-kamp verwerpen echter het akkoord. Volgens de ene versie schieten zij op 6 april schieten het presidentiële vliegtuig neer waarin naast Habyarimana ook de president van Burundi zit.
Volgens de andere versie zit de leider van RPF, Paul Kagame, achter de opdracht tot het neerhalen. Hoe dan ook, de Hutu-milities, Interahamwe genaamd, geven de Tutsi’s de schuld en roepen op tot massamoord. Tussen de 800.000 – 900.000 Tutsi’s en gematigde Hutu’s worden afgeslacht met machetes en knuppels. 1,5 miljoen mensen (Tutsi’s en Hutu’s) slaat op de vlucht. De RPF voert haar militaire campagne op en weet het land in juli in zijn greep te krijgen, waarna de moordpartijen stoppen.

De wonden van een overlevende worden gehecht

Vluchtelingen op weg naar Kongo

1996
Honderdduizenden (voornamelijk Hutu-)vluchtelingen moeten noodgedwongen naar Ruanda terugkeren als de vluchtelingenkampen in Kongo worden aangevallen door Kongolese troepen.

1997
Hutu-rebellen uit Ruanda, Burundi en Kongo voeren aanvallen uit op militairen van het Tutsi-regeringsleger en op burgers. Hutu-burgers, die door de Tutsi-regering als potentiële bondgenoten van de Hutu-rebellen worden gezien, worden zwaar onderdrukt.

1998
De Hutu-rebellen worden ver teruggedrukt.

2000
Sterke man achter de schermen Paul Kagame, tot dan toe vice-president en minister van Defensie, wordt president van Ruanda.

Bij de inauguratie van Kagame

2004
Op 6 april worden de slachtingen in het hele land herdacht. Kofi Annan presenteert ter gelegenheid van de herdenking een VN-plan om genociden in de toekomst te kunnen voorkomen.

Buitenlands
Volgens studies (zoals The International Response to Conflict and Genocide: Lessons from the Rwanda Experience) kregen de Verenigde Naties, België, Frankrijk en de Verenigde Staten drie maanden voor de genocide al te horen dat er iets dergelijks zat aan te komen, maar hebben ze deze informatie terzijde gelegd of niet op waarde geschat.

Na de genocide hebben tal van VN-organisaties (onder meer UNDP (VN-organisatie voor ontwikkeling), UNHCR (VN-vluchtelingen­organisatie), WFP (Wereldvoedselprogramma), UNICEF (VN-Kinderfonds) en regeringen van andere landen (waaronder Nederland) Ruanda met raad en daad bijgestaan. In totaal heeft het land meer dan twee miljard dollar hulp ontvangen.

Unicef heeft zich met name gericht op de opvang van de duizenden wezen die na de genocide op hun ouders alleen achterbleven. Met speltherapie proberen UNICEF en andere organisaties kinderen –die veelal ooggetuige zijn geweest van de moordpartijen- van hun trauma’s te genezen.

Via foto’s probeert Unicef ouders van kinderen in Rwanda op te sporen

Internationale Strafhof voor Ruanda

Het strafhof is ontstaan na een resolutie in de Veiligheidsraad van de VN. Doel was om de aanstichters van de genocide te berechten. De uitvoerders zouden berecht moeten worden door lokale rechtbanken. In plaats van de geplande 400 rechtszaken, zijn er uiteindelijk maar 35 mensen veroordeeld. De maximumstraf die kon worden opgelegd is levenslang.

Het strafhof is flink tegengewerkt door de Ruandese regering omdat het ook wandaden begaan door het leger wilde onderzoeken.

Internationale NGO’s
Na de genocide zijn meer dan 140 internationale NGO’s het land binnengetrokken. Ze houden zich bezig met wederopbouw, noodhulp, projecten gericht op verzoening en steun aan mensenrechtenorganisaties. Hun werkverhouding met de regering van Ruanda is slecht. De regering probeert ze te dwingen tot het ondertekenen van strenge werkovereenkomsten. In 1995 werden 38 internationale NGO’s het land uitgezet, omdat ze niet aan de eisen van de regering wilden voldoen. De NGO’s die gebleven zijn, proberen sindsdien tegen de stroom in te roeien en zoveel mogelijk via plaatselijke instellingen de bevolking van Ruanda toch te bereiken.
De NGO’s hebben zich verenigd in het Great Lakes Policy Forum.

Binnenlands

Lokale rechtbanken moesten de uitvoerders van de genocide berechten (de aanstichters zouden worden gestraft door het Internationale Strafhof voor Ruanda). Ze konden de vloed van beschuldigingen (125.000 aanklachten) niet verwerken en beschuldigde Hutu’s moe(s)ten jarenlang in overvolle gevangenissen op hun proces wachten.

Avega

Een belangrijke binnenlandse NGO is AVEGA, een organisatie van weduwen, die vrouwen probeert te helpen om hun leven weer op te bouwen.

AVEGA-bijeenkomst

International Alert
Projecten gericht op verzoening en het wegnemen van wederzijds wantrouwen worden vooral gerund door kerkelijke organisaties, onder meer met steun van de internationale NGO International Alert. In het proces van verzoening en vergeving krijgen vooral vrouwen een belangrijke rol toebedeeld. Zij weten als geen ander een brug tussen de verschillende etnische groepen te slaan.

Het falen van internationale organisaties

Na de genocide is er wereldwijd kritiek gekomen op met name de VN, maar ook op regeringen van landen die een relatie met Ruanda onderhielden. Achteraf is bekend geworden dat verschillende organisaties hebben gewaarschuwd dat er een genocide dreigde te ontstaan (onder meer naar aanleiding van de uitzendingen van RTLM – zie hieronder). Deze waarschuwingen zijn in de wind geslagen. Kofi Annan, de hoogste baas van de Verenigde Naties, heeft enige tijd onder vuur gelegen en heeft later toegegeven dat hij en zijn organisatie in Ruanda gefaald hebben. Het is echter de vraag hoe je een samenleving die doordrenkt is van haat kunt tegenhouden. Wel zou de omvang van de massaslachtingen veel kleiner zijn geweest, als partijen meteen na het uitbreken zouden hebben ingegrepen in plaats van drie maanden lang onmachtig toe te zien hoe het geweld steeds verder om zich heen greep. Tot peace keeping (handhaving van vrede) is de internationale gemeenschap altijd veel meer bereid geweest dan tot peace enforcing (vrede opleggen).

Radio van de Haat

Op 8 juli 1993 wordt in Ruanda door Hutu-groepen de Radio Television Libre des Mille collines (RTLM) opgericht. RTLM wordt al snel bekend als de Radio van de Haat. Na het neerschieten van het vliegtuig van president Habyarimana roept  RTLM op tot het afslachten van alle Tutsi’s in het land. Het radiostation kan in heel Ruanda worden ontvangen en is populair omdat het bellers de gelegenheid geeft om hun zegje op de radio te doen. Programmamakers en luisteraars zwepen elkaar zo in hun haat tegen de Tutsi’s op. Ferdinand Nahimana, directeur van RTLM, is in 2002 veroordeeld tot levenslang. Drie journalisten van het station kregen tussen de 35 jaar en levenslang.

De studio van waaruit werd uitgezonden

Ferdinand Nahimana

Het land kent een wankele vrede. De regering geleid door de Tutsi-minderheid kan zich met moeite handhaven en heeft een slechte verhouding met het buitenland. Ondanks alle pogingen tot verzoening en vergeving is het onderlinge wantrouwen nog groot en is de haat jegens de andere etnische groep nog volop aanwezig. Kleine wapens zijn nog volop onder de bevolking in omloop (hetgeen soms tot excessen leidt in de vorm van bijvoorbeeld roofovervallen). Het is te hopen dat een nieuwe uitbarsting van etnisch geweld uitblijft.

http://www.minbuza.nl/land-rwanda: landendossier van het Ministerie van Buitenlandse Zaken
http://www.amnesty.nl/landeninfo/llp_rwan.shtml: uit het Amnesty-Jaarboek 2003
http://nl.wikipedia.org/wiki/Rwanda: Wikipedia, de vrije encyclopedie op Internet, over Rwanda
http://www.rwanda1.com/government/: officiële website van de regering van Ruanda
http://www.rwanda1.com/government/president/: website van Kagame