Op 14 mei 1940 werd Rotterdam gebombardeerd door de Duitse luchtmacht. In minder dan een kwartier werd een groot deel van de binnenstad verwoest. Vier dagen eerder waren Duitse troepen Nederland binnengevallen, het begin van de Tweede Wereldoorlog voor Nederland.
Van de verwoesting is niets meer te zien want het gebombardeerde gebied is herbouwd. Je kunt niet meer zien dat het gebied ooit is gebombardeerd. Ook wordt het aantal Rotterdammers dat het bombardement heeft meegemaakt, snel kleiner. Uiteindelijk blijft er niemand over die uit de eerste hand over het bombardement kan vertellen. Dan zou het bombardement niets meer zijn dan een feitje uit de geschiedenisles.
Dat wil een Rotterdamse werkgroep, die Initiatiefgroep 14 mei heet, voorkomen. De werkgroep probeert ervoor te zorgen dat Rotterdammers (en mensen van elders) die het bombardement niet zelf hebben meegemaakt toch een indruk krijgen van wat er toen gebeurde.
Jullie gaan deze werkgroep daarmee helpen. Dat doen jullie door een stripverhaal te maken en samen met je juf of meester uit te geven over het bombardement in Rotterdam. Het verhaal gaat over:
- de aanloop naar het bombardement;
- het bombardement zelf en de gevolgen ervan en
- hoe in Rotterdam de herinnering aan het bombardement levend wordt gehouden.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd.
Eerst kijkt iedereen naar twee YouTube-filmpjes over het bombardement.
Daarna maken we zeven groepen. Iedere groep kiest een van de zeven bronnen uit. Iedere bron moet aan bod komen, anders krijg je geen compleet verhaal!
Maak een of meer tekeningen aan de hand van wat je in je bron hebt gelezen. Je mag ook kijken op https://www.brandgrens.nl over de brandgrens. Op die website staan foto’s van Rotterdam tijdens en na het bombardement. Je mag ook via Street View plekken in Rotterdam bezoeken die op de website worden genoemd.
Breng in de tekeningen ballonnen met teksten aan, net als in andere stripverhalen. Lever je tekeningen bij je juf of meester in. Die maakt er het stripboek van.
In deze video wordt verklaard waarom de Duiters Rotterdam bombardeerden en Nederland capituleerde.
Deze video (zonder geluid) geeft beelden van de verwoestingen in Rotterdam, pal na het bombardement van 14 mei 1940.
Op 10 mei vallen Duitse troepen Nederland en Rotterdam binnen. Onder leiding van kolonel Scharroo proberen Nederlandse soldaten de aanvallers tegen te houden. Toch krijgen Duitse soldaten het legervliegveld Waalhaven in handen. Watervliegtuigen met Duitse soldaten landen op de Maas vlakbij de Maasbruggen. Spoedig daarna komen deze bruggen in Duitse handen.
Mariniers (die niet onder bevel van Scharroo staan) proberen de bruggen terug te veroveren met torpedoboten en een torpedojager. Dat krijgen ze niet voor elkaar. Toch komt de opmars van de Duitse soldaten tot staan. Duitse soldaten op de noordelijke Maasoever en Nederlandse soldaten op de zuidelijke Maasoever beschieten elkaar.
Vanaf 10 mei 1940 wordt Rotterdam al herhaaldelijk gebombardeerd. Dus niet voor het eerst op 14 mei. Het vaakst gebeurt dat door de Luftwaffe, de Duitse luchtmacht. Ook Britse en Nederlandse vliegtuigen gooien bommen op plekken waar zich Duitse soldaten bevinden in Rotterdam. Bij al die bombardementen vallen tussen de 850 en 950 doden. Een van de zwaarste bombardementen vindt plaats op 11 mei. Dan werpen vliegtuigen van de Luftwaffe bommen op de kazerne van politietroepen aan de Westersingel en het onderkomen van soldaten aan de Robert Fruinstraat. Ook op andere plekken zoals de Schietbaanlaan vallen er bommen.
Onder Nederlandse soldaten in en rond Rotterdam vallen er veel doden. Tussen 10 en 14 mei sneuvelen 33 Nederlandse mariniers en 152 soldaten van de Nederlandse landmacht. Ze komen om door bombardementen en beschietingen.
Nederandse mariniers
Het is vroeg in de namiddag. In de binnenstad klinkt luid geronk van ongeveer negentig vliegtuigen die laag en langzaam aan komen vliegen. Het zijn Duitse Heinkel-bommenwerpers van het eskader Kampfgeschwader 54 ‘Totenkopf’ (KG 54). Dat eskader staat onder bevel van officier Walter Lackner.
Piloten van het eskader Kampfgeschwader 54 ‘Totenkopf’
Om 13.27 uur laten de vliegtuigen de eerste bommen op de binnenstad vallen. Na dertien minuten is het bombardement voorbij. Dan zijn in Rotterdam-Centrum, Kralingen en Rotterdam-Noord meer dan 30,000 woningen en panden vernield. Tussen de 800 en 900 mensen komen door de bommen om het leven.
Met dit bombardement wil Duitland Nederland dwingen de strijd tegen de Duitse invallers te staken en zich over te geven. De volgende dag geeft Nederland zich over.
Door het bombardement breekt er overal in en rond het centrum van Rotterdam brand uit. Een harde wind wakkert het vuur aan. Daardoor kan de brandweer weinig het vuur uitrichten. Veel spullen die de brandweer nodig heeft om branden te blussen zijn verloren gegaan. Ook zijn veel brandkranen onbereikbaar geworden.
Tienduizenden burgers vluchten weg uit het brandende stadscentrum. Bijna tachtigduizend Rotterdammers raken huis en haard kwijt. In Kralingen en bij de Coolsingel breidt de vuurzee zich verder uit over de stad. In de loop van de avond en nacht draait de wind en wakkert hij aan. Daardoor verspreidt het vuur zich over andere delen van de stad. Het duurt maar liefst twee dagen voor de grootste branden zijn geblust. Een gebied van ruim 250 hectare is geheel of gedeeltelijk verwoest. Rotterdammers geven dit gebied de naam ‘de puin’. De grens van dit gebied heet nu ‘brandgrens’.
Na het bombardement laat kolonel Scharroo aan Duitse officieren weten dat Rotterdam zich overgeeft. Bij deze overgave is ook burgemeester Oud van Rotterdam (op de foto rechts) aanwezig. De officieren aanvaarden de overgave. Maar ze eisen van Oud dat die een proclamatie (bekendmaking) verspreidt onder de Rotterdamse burgers. In die proclamatie staat dat Oud door de Duitsers zal worden gespaard als de Nederlandse soldaten in Rotterdam niet meer tegen de Duitse invallers vechten. Ook moet het rustig blijven in de stad. In de proclamatie staat ook dat het geen zin meer heeft zich te verzetten tegen de Duitse bezetting van de stad. Ten slotte bevat de proclamatie een oproep aan burgers om voor zover mogelijk ‘aan zijn gewone werk [te] gaan’. Als niet aan al deze eisen wordt voldaan, zal Oud worden gedood.
De Duitse officieren eisen ook dat Oud erkent dat de Duitsers als vrienden zijn gekomen. Daar wil Oud niets van weten. Wel wordt er gemeld dat de Duitsers op bevel van hun commandant zich ‘welwillend’ moeten gedragen tegenover de Rotterdammers.
Omdat in de stad de stroom is uitgevallen, gaat de verspreiding van de proclamatie niet makkelijk. Om er voldoende exemplaren van te drukken kan alleen een handpers worden gebruikt. Dat gaat veel langzamer dan met een drukpers die op stroom loopt.
De bombardementen en beschietingen tussen 10 en 14 mei 1940 hebben in Rotterdam grote verwoestingen aangericht. Bij elkaar is een oppervlakte van ongeveer 370 voetbalvelden verwoest. De meeste verwoestingen zijn tijdens het bombardement van 14 mei aangericht. Er zijn in totaal 25.479 woningen verloren gegaan. Daar woonden bij elkaar 77.607 mensen in. Rond 2.000 getroffenen zijn ondergebracht in hotels, pensions en logementen die in het verwoeste gebied stonden. In totaal zijn 79.600 personen dakloos geworden. Dat is 12,8% van de bevolking van Rotterdam.
Van deze daklozen krijgt ongeveer een kwart onderdak in andere gemeenten. De overige daklozen worden elders in Rotterdam ondergebracht.
Niet alleen zijn talloze woningen verwoest, maar ook scholen, bioscopen, warenhuizen, winkels en wat je verder in een stad kunt aantreffen.
In 2006 wordt de Initiatiefgroep 14 mei opgericht. Daar zitten medewerkers in van het Museum Rotterdam, het Stadsarchief Rotterdam en anders instellingen. Deze werkgroep wil dat er meer werk wordt gemaakt van het herdenken van het bombardement van 14 mei 1940.
Nog in hetzelfde jaar krijgt de Initiatiefgroep 14 mei zijn zin. Dan besluit het gemeentebestuur van Rotterdam de brandgrens in kaart te brengen en de markeren. Dan kunnen de Rotterdammers en mensen van buiten zien waar precies die grens heeft gelopen. In mei 2010 zijn deze klussen geklaard.
Deze luchtjes -op vaste afstanden van elkaar- geven aan waar de brandgrens ligt
Ook wordt de website https://www.brandgrens.nl gebouwd over Rotterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op deze website krijgt, hoe kan het ook anders, het bombardement van 14 mei 1940 veel aandacht. Op de website zie je welke delen van Rotterdam zijn gebombardeerd en hoe de brandgrens liep.
Verder is er een boek verschenen over de brandgrens. De titel is “De brandgrens van 14 mei 1940”. In het boek kun je lezen hoe de brandgrens in kaart is gebracht en waar die loopt.
Ten slotte herdenkt Rotterdam op 14 mei het bombardement van 14 mei 1940. Tijdens de eerste herdenking worden langs de brandgrens lichten aangezet zodat de grens vanuit de lucht goed te zien is.
Op 14 mei 1940 bombardeerden Duitse vliegtuigen het centrum van Rotterdam. Het bombardement duurde nog geen kwartier. Maar in die korte tijd vonden ruim 900 mensen de dood en raakten 80.000 mensen dakloos. Kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog gingen Rotterdamse planologen en stedenbouwers de grens tussen het gebombardeerde deel van Rotterdam en de rest van de stad “brandgrens” noemen.
In 2006 besloot de gemeente Rotterdam van de brandgrens één lang herdenkingsteken te maken, zichtbaar voor alle stadsbewoners en voor mensen die Rotterdam bezoeken. Ook liet de gemeente erfgoedmateriaal, foto’s, films, documenten en dergelijke, opsporen en ontsluiten dat min of meer te maken heeft met de brandgrens. Met dit materiaal maakte de gemeente samen met het Historisch Museum Rotterdam de cultuurhistorische atlas Brandgrens Rotterdam 1930-2010 en de website brandgrens.nl.
De atlas en de website laten zien hoe Rotterdam er vóór 1940 en rond 2000 uitzag. Een van de rubrieken op de site, Bombardement en Brandgrens, gaat over het bombardement van 14 mei 1940.
Voor deze opdracht trekt u een lesuur uit.
Hoe pakt u het aan?
- U laat de leerlingen de twee films over het bombardement van 14 mei 1940 in Rotterdam zien.
- U laat de leerlingen zeven groepen maken, voor iedere tekstbron een.
- Iedere groep kiest een bron uit en gaat aan de slag. Let erop dat iedere bron maar één keer wordt gekozen en dat alle bronnen aan bod komen.
- Zodra alle groepen klaar zijn, verzamelt u de vellen met tekeningen voor het stripverhaal. Daar maakt u een stripboek van.
Tip: u kunt van het stripverhaal een digitale versie maken, in PDF bijvoorbeeld, en online verspreiden zodat ook leerlingen van andere klassen en scholen het kunnen lezen.
Kerndoelen
51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen, zoals aanwezig in ons cultureel erfgoed, en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren
52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en Holocaust; televisie en computer.
- De leerlingen kunnen uitleggen door wie en waarom Rotterdam op 14 mei 1940 werd gebombardeerd.
- De leerlingen kunnen uitleggen aan de hand van plekken van herinnering en documentatie wat voor gevolgen het bombardement voor de stad heeft gehad.
- De leerlingen kunnen aangeven welk deel van Rotterdam werd gebombardeerd op 14 mei 1940.
Wanneer is het goed?
- De tekeningen zijn duidelijk en geven samen het verhaal helder weer.
- De teksten in de tekeningen zijn en correct Nederlands geschreven.