Tussen 1942 en 1945 was Kamp Westerbork een doorgangskamp. Vooral joden uit Nederland werden toen naar dat kamp gebracht en na korte tijd op de trein gezet naar Auschwitz of (meestal) een ander vernietigingskamp. Elke dinsdagochtend vertrok er een trein met ruim duizend kampbewoners uit het kamp naar een ander concentratiekamp. Wie achterbleef, leefde een week lang tussen hoop en vrees tot er kambewoners werden uitgekozen om op de volgende trien te worden gezet.
Toch wilde de kampleiding dat het dagelijks leven voor de kampbewoners zo normaal mogelijk was of althans zo veel mogelijk de schijn hiervan ophouden. Daarom organiseerde men concerten en andere voorstellingen door en voor kampbewoners. Leerlingen zien in deze les hoe dat in zijn werk ging en dat enkele artiesten het kamp overleefden omdat ze optredens gaven en daarom niet gemist konden worden.
Plan van aanpak
Voor deze les trekt u 1 uur uit. De leerlingen maken de opdracht in de les in tweetallen.
Antwoorden op de hulpvragen:
Bron: Cultuur leidt af
Ze zijn het niet met elkaar eens? waarover niet?
- Oud-gevangene de heer Sterzenbach licht toe waarom hij niet naar de voorstellingen ging: in dezelfde zaal was de administratie overdag waar de medewerkers de gevangenen uitkozen voor de transporten en 's avonds de uitvoeringen waren. Hij kon dat niet over zich krijgen om daar naar toe te gaan. Hij moest steeds blijven denken aan de de gevangenen die gedeporteerd waren.
- Oud-gevangene de heer Caransa was een grote fan van Johnny & Jones en ook aan de revue-uitvoeringen (van hoge kwaliteit) heeft hij goede herinneringen.
Bron: Klassieke muziek
Leg deze stelling toe: 'Muziek heeft Ida Simons-Rosenheimer en Lex van Weren in leven gehouden.'
- Ida Simons-Rosenheimer en Lex van Weren zijn als musici lange tijd van transport gevrijwaard geweest. Ze hebben beiden de oorlog overleefd.
Bron: De revue
Etty Hillesum (die in november 1943 in Auschwitz vergast werd) noemt in haar dagboek de Gruppe Bühne, de revuesterren van Kamp Westerbork, "de hofnarren van de commandant". Vertel in je eigen woorden waarom ze dat zegt.
- Hillesum doorzag waarom de Duitsers muziek in het kamp toestond: om ze de illussie te geven dat het normale leven doorgaat.
Bron: Pieter Dolk
Het kamporkest werd op gegeven moment opgeheven door de kampcommandant. Waarom gingen de musici toch door met muziek maken?
- Na de opheving werd er nog steeds veel muziek gemaakt. Voor de gevangenen betekenden die kamermuziekavonden in het kamp vooral: uitrusten na een dag hard werken, maar ook de mogelijkheid om de ellende even te vergeten.
Bron: Johnny & Jones
Max en Nol (Johnny & Jones) kregen van de Duitsers toestemming om het kamp te verlaten en naar Amsterdam te gaan om de in het kamp geschreven Westerbork-serenade professioneel te gaan opnemen. Waarom gingen ze er niet vandoor en gingen ze vrijwillig weer terug naar het kamp? Wat zou je zelf doen als je in die situatie zou zijn?
- Ze weigerden, ervan overtuigd dat hen in kamp Westerbork weinig kon gebeuren. Ongetwijfeld speelde ook mee dat hun vrouwen waren achtergebleven in het kamp. Niet terugkeren betekende straftransport van familieleden.
De verschillende groepen mensen die je kunt aanwijzen met hun redenen zijn:
- Voor de Duitse kampbewakers waren de revue- en muziekuitvoeringen een goede manier om de gevangenen de illusie te geven dat het normale leven zoveel mogelijk door zou gaan. Muziek een manier om de mensen rustig te houden: "Ik zou u nooit vragen te spelen op een avond voor een transport. Maar de avond erna, dan is het juist heel goed, het leidt af, het brengt de mensen op andere gedachten", zei Gemmeker tegen Ehrlich. En: "Geen betere opkikker dan een grap of een lied van de Gruppe Bühne".
- Voor de Duitse kampbewakers, en vooral de kampcommandant, was muziek ook amusement voor de Duitsers zelf. In het kamp was voor henzelf ook niet zo veel vertier.
- Voor de ene groep joodse gevangenen was de muziek in het kamp een mogelijkheid om even te ontsnappen aan de ellende waar je de hele dag mee geconfronteerd werd; bovendien was er de mogelijkheid om je helden van vroeger van dichtbij mee te maken. Veel Joodse artiesten waren vlak voor de oorlog al grote en bekende artiesten of stonden op het punt dat te worden. Zoals op de website te lezen is met "wellicht het beste cabaret van heel Nederland."
- De andere groep joodse gevangenen weigerde naar de revue- en muziekuitvoeringen te gaan uit walging en schaamte. Hillesum noemde de artiesten 'hofnarren van de Duitsers'. Voor hen was muziek zeker geen amusement.
- Joodse gevangen artiesten en musici kregen vaak een tijdelijke vrijstelling van transport. Ze speelden letterlijk voor hun leven. Terwijl niet-musicerende joden vaak binnen enkele uren, dagen of weken op transport werden gezet, konden musicerende joden lange(re) tijd gevrijwaard werden van transport. Ida Simons-Rosenheimer heeft een heel jaar (september 1943-september 1944) in het kamp gezeten voordat ze op transport werd gezet, toen alle uitvoeringen werden afgeschaft.
- De joodse gevangen musici Johnny & Jones zetten hun carrière in het kamp (deels) voort; ze schreven in het kamp enkele nummers ('Wij slopen met muziek' en de 'Westerbork-serenade') en konden die zelfs opnemen. Ze hadden een rotsvast geloof in een goede afloop (misschien met het idee op hun grote bekendheid?).
Kerndoelen
38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van mensen.
51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.
52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer.”