De mens leeft niet van de lucht alleen. Om te leven maak je volop gebruik van de aarde en haar hulpbronnen. Ga maar na: elke dag eet je minimaal een stevige maaltijd. Je kleren en schoenen zijn ergens ter wereld gemaakt. Wie weet ga je met de fiets naar school of word je met de auto gebracht. Je hebt brandstof en energie nodig. Je gebruikt papier om op te schrijven of inkt om je werkstuk te printen. Ga zo maar door. Daarnaast produceren mensen ook veel afval. Dat moet op de een of andere manier weer verwerkt worden.
Alles wat je gebruikt, wordt op de één of andere manier door de aarde geleverd via de hulpbronnen. En elke aardbewoner gebruikt op die manier een stukje van de aarde. Jij ook. En dat gebruik is jouw mondiale voetafdruk. Hoe meer spullen je koopt, eet of gebruikt, hoe groter het stuk aarde is dat je nodig hebt. En hoe groter je voetafdruk is.
Wat die mondiale voetafdruk precies inhoudt, wordt verder in deze opdracht uitgelegd. Maar de gemiddelde voetafdruk van een Europeaan is veel te groot! Als elke aardbewoner zoveel zou gebruiken als wij, dan hebben we niet één maar 3 aardbollen nodig.
Zoek uit of jouw school een te grote voetafdruk heeft. Is het nodig om die voetafdruk te verkleinen? Zo ja, hoe zou dat kunnen? Gebruik de vragenlijst (bron: vragenlijst).
Is er vaak NEE ingevuld? Dan is het hoog tijd om de voetafdruk te verkleinen.
- Jullie werken in groepjes van twee
- Stap 1: Lees samen bron: mondiale voetafdruk
- Stap 2: Leg elkaar uit wat de mondiale voetafdruk is
- Stap 3: Vul nu samen de vragenlijst in (bron: vragenlijst)
- Stap 4: Is er vaak Nee ingevuld? Dan kunnen jullie misschien een actie bedenken om één of meer van de NEE’s weg te werken.
- Succes!
Je eet elke dag: groente, fruit, vlees, vis, zuivel. En dat eten wordt ergens geproduceerd. Op landbouwakkers, in kassen, in weien vol koeien en in stallen vol varkens en kippen. Voor al die beesten moet ergens voer worden verbouwd.
Dan maak je ook nog eens gebruik van wegen, treinen, vliegtuigen, auto’s en brommers. Daar is ruimte, materiaal en brandstof voor nodig. En dan die laptops, verlichting, games en het gebruik van internet: het slurpt energie.
En voor verwarming of papier worden hele bossen gekapt. En dat veroorzaakt ook nog eens veel afval. Dat is slecht voor het milieu, want de natuur kan het niet (goed) verteren. Veel plastic belandt in de oceanen. Zo is zelfs een enorme drijvende afvalberg ontstaan: de plastic soep.
En, en, en, . . . . we kunnen zo nog een tijdje doorgaan. Als mens gebruik je heel veel van de aarde en haar hulpbronnen en wat die aarde er voor terugkrijgt is niet veel soeps.
Maar niet alle mensen gebruiken evenveel. De inwoners van de rijke landen (wij dus) gebruiken een groot stuk aarde en veel hulpbronnen. De mensen in arme landen gebruiken veel minder. Ze hebben geen geld om veel te kopen. Ze produceren daarom ook veel minder. En omdat ze minder produceren, veroorzaken ze ook minder afval en vervuiling. Ga maar na: minder auto’s, minder uitstoot van schadelijke uitlaatgassen. Minder papier? Zuiniger gebruik. Zo kunnen jullie vast ook wel een paar voorbeelden bedenken.
Niet alleen is er een groot verschil in gebruik: met ons allen gebruiken we sowieso veel te veel van de hulpbronnen. De aarde raakt uitgeput. Wetenschappers hebben een rekensommetje gemaakt: als we alle beschikbare ruimte op aarde eerlijk verdelen over alle mensen, zonder dat de aarde uitgeput raakt, dan is er 1,7 hectare (3 voetbalvelden) per persoon beschikbaar. Dit stukje hebben de wetenschappers de mondiale voetafdruk genoemd.
In plaats van die 1,7 hectare gebruiken we nu per wereldbewoner gemiddeld 2,8 hectare. En dat is meer dan de aarde te bieden heeft.
|
Noord Amerika |
8,1 hectare |
|
België |
6,3 hectare |
|
Europese Unie |
4,7 hectare |
|
Nederland |
4,8 hectare |
|
Hongarije |
3,6 hectare |
|
Turkije |
3,4 hectare |
|
China |
3,6 hectare |
|
Kenia |
1,0 hectare |
|
India |
1,2 hectare |
Hoe donkerder een land, hoe groter de voetafdruk van de bewoners . . .
Je kunt natuurlijk je eigen voetafdruk verkleinen. Bijvoorbeeld door op de fiets naar school te gaan in plaats van je met de auto te laten brengen. Je kunt minder vlees eten. Je kunt de kraan dichtdraaien als je je tanden poetst. En korter douchen en je afval scheiden. Kleine, dagelijkse dingen die er toch veel toe doen. Maar voor ‘samen doen’ is ook veel te zeggen! Bijvoorbeeld bij jullie op school.
|
|
JA | NEE | |
| ENERGIE |
Het is fris in het klaslokaal. Hebben jullie met de schoolleiding , ouders en leerlingenraad de afspraak om dan warmere kleren aan te trekken? Dan hoeft de verwarming niet zo snel aan of minder hoog te staan. |
||
|
Heeft jullie school ramen met dubbele beglazing? |
|||
|
Zitten er thermostaatknoppen op de radiatoren? |
|||
|
Wordt jullie verzocht om apparaten (bijvoorbeeld computers) niet op stand‐by te laten staan, en lampen uit te doen als je een ruimte verlaat? |
|||
|
Heeft de school overal spaarlampen geïnstalleerd? |
|||
|
Zijn er zonnepanelen op het dak van de school geïnstalleerd? |
|||
| WATER |
Vindt de schoolleiding het belangrijk dat jullie zorgvuldig met water omgegaan? (Vragen ze nadrukkelijk om bijvoorbeeld de waterkraan nooit onnodig te laten lopen en om zuinig met warm water om te gaan?) |
||
|
Melden jullie het meteen als er een stortbak of een kraan lekt, zodat de conciërge dit kan repareren? |
|||
|
Heeft de school waterbesparende stortbakken en kranen geïnstalleerd? |
|||
| AFVAL |
Worden oude en kapotte apparaten zoals computers bij een recyclepunt ingeleverd? |
||
|
Kunnen jullie het afval op school scheiden: staan overal aparte bakken voor papier, plastic, GFT, blik, glas, chemisch afval (bijvoorbeeld batterijen) en restafval? |
|||
|
Ruimen jullie wel eens met de hele klas zwerfafval op in de omgeving van de school? |
|||
| PAPIER |
Wordt op school voornamelijk gerecycled (kringloop-) papier gebruikt? |
||
| Wordt jullie gevraagd om zuinig met papier om te gaan, en alleen te printen als het echt nodig is (en dan dubbelzijdig)? | |||
| VOEDING |
Als er een schoolkantine is: |
||
|
Wordt er voornamelijk seizoensfruit, beter nog uit de streek, aangeboden? |
|||
|
Worden er biologische producten aangeboden? |
|||
|
Wordt er zo weinig mogelijk eten weggegooid? |
|||
|
Zijn er veel verse en weinig voorverpakte producten te krijgen? |
|||
|
Wordt er veel groente en fruit aangeboden in vergelijking met vleeswaren? |
|||
| GROEN |
Is er een bloementuin aangelegd en/of een insectenhotel geplaatst? |
||
|
Heeft de school bomen en struiken geplant? |
|||
|
Worden er in de winter vogels gevoerd? |
|||
|
Heeft de school een moestuin? |
|||
|
Doet jullie school mee aan de jaarlijkse bomenplantdag? |
Op internet zijn berichten als deze te lezen: “Door de economische groei in de EU (en de wereld) gebruiken we steeds meer natuurlijke grondstoffen zoals gas, aardolie, water en hout. Om ervoor te zorgen dat we met het gebruik van deze bronnen zo weinig mogelijk blijvende schade aanrichten, wil de Europese Unie een duurzaam gebruik van deze hulpbronnen”.
Met duurzaam wordt bedoeld dat je de hulpbronnen van de aarde niet uitput. Dus we moeten er zuinig mee omgaan én we moeten zorgen dat ze zoveel mogelijk worden hergebruikt of vernieuwd. Dan hebben de komende generaties -jullie kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen- er ook nog plezier van.
Het is belangrijk dat de EU een duurzaam beleid gaat voeren. Want in 2016 bijvoorbeeld was de gemiddelde voetafdruk van een bewoner in de EU 4,7 hectare. Bij een eerlijke verdeling is er in die situatie voor iedereen niet meer dan 1,7 hectare per persoon beschikbaar. Hoe kunnen we terug van 4,7 naar 1,7?
Daarvoor heeft de EU wel allerlei plannen bedacht. Eén daarvan is het bevorderen van biologische landbouw en veeteelt. 'Biologisch' is eigenlijk slim omgaan met alles wat leeft. Want als je goed zorgt voor de natuur, zorgt die ook goed voor jou. Biologisch voedsel is onder zo natuurlijk mogelijke omstandigheden geproduceerd. Dat betekent dat er geen kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen aan te pas zijn gekomen. De dieren krijgen meer rust, meer ruimte en respect voor hun aard. Daardoor hebben ze een beter leven dan de dieren in de ‘gewone’ veeteelt. Om de biologische producten van de ‘gewone’ te onderscheiden heeft de EU onderstaand keurmerk met een speciaal logo ontworpen.
De omschrijving van de mondiale (ook wel ecologische) voetafdruk is ‘de geschatte landoppervlakte nodig voor het produceren van de hulpmiddelen die wij consumeren en voor het absorberen van het afval dat wij genereren’.
Het concept is bedacht door twee Canadese wetenschappers en vervolgens verder uitgewerkt door maatschappelijk organisaties zoals het Wereldnatuurfonds. Naast de website van deze organisatie (www.wwf.nl) is ook op de website www.voetafdruk.eu informatie te vinden.
Het wereldwijde verbruik van natuurlijke hulpbronnen is nu al zo groot dat we 1,75 ‘aarde per jaar’ gebruiken volgens het Global Footprint Network. We leven niet van de rente, maar we teren in op ons kapitaal. De biocapaciteit van de aarde, de natuurlijke voorraad en aanwas van hulpbronnen, is niet groot genoeg voor wat de mens aan natuurlijke hulpbronnen verbruikt en aan afvalstoffen produceert.
De opdracht richt zich voornamelijk op acties die door de leerlingen gezamenlijk kunnen worden ondernomen om de voetafdruk van hun school te verkleinen. Zo mogelijk kiest elk groepje uit de vragenlijst een onderwerp dat met NEE is ingevuld voor een mogelijke actie, die t.z.t. kan worden uitgevoerd.
Bij de vragenlijst:
Het voert bij de opdracht te ver om uitgebreid uit te leggen waarom minder vlees eten of biologische producten eten de voetafdruk verkleint. In het kort: de groeiende vleesconsumptie en de wijze van productie (bio-industrie) beschadigen ons milieu en vergroten daarom de voetafdruk van een persoon. Biologische producten veroorzaken een kleinere voetafdruk. Meer hierover kunt u onder andere lezen op de site https://biolekkervoorje.nl/.
Voor deze opdracht zijn onder andere de volgende bronnen gebruikt:
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Ecologische_voetafdruk - Wat is de ecologische voetafdruk?
Suggesties:
- http://www.voetafdruk.nl
- https://wikikids.nl/Duurzaamheid
- https://www.voetafdruk.eu/
- http://data.footprintnetwork.org/#/
- en.wikipedia.org/wiki/list_of_countries_by_ecological_footprint
Wees erop attent dat verschillende bronnen verschillende getallen kunnen aangeven, en dat de getallen door de jaren heen veranderlijk zijn.
Niets motiveert zo als een geslaagde actie, dus als de leerlingen een haalbare actie bedacht hebben, dan is het een goed idee om ze de kans te bieden de actie uit te voeren!
Deze les sluit aan bij kerndoel 39
- De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu.
- De leerling kan uitleggen wat er met de mondiale voetafdruk wordt bedoeld
- De leerling begrijpt dat hij/zij zelf een voetafdruk achterlaat op de aarde
- De leerling begrijpt dat hij zijn of zij haar voetafdruk kan verkleinen, als individu en samen met anderen
- De leerling heeft inzicht in een aantal maatregelen die op school kunnen worden genomen om de voetafdruk van de school te verkleinen
De leerlingen hebben de opdracht goed afgerond als ze:
- de vragenlijst zorgvuldig hebben ingevuld (eventueel met hulp)
- en een actie bedacht hebben om de voetafdruk van de school te verkleinen