“De grootste vijand van gezondheid in ontwikkelingslanden is armoede” Dat zei Kofi Annan eens toen hij secretaris-generaal was van de Verenigde Naties. Hij was dat van 1997 tot en met 2006.
Je kunt aan die uitspraak nog toevoegen: armoede is slecht voor je gezondheid, maar een slechte gezondheid draagt ook bij tot armoede.
Of anders gezegd: armoede en een slechte gezondheid gaan hand in hand. Ze vormen een vicieuze cirkel waar je moeilijk uit kunt komen.
Misschien snap je dit nu nog niet. Maar als je deze les gedaan hebt, weet je heel goed wat er met die vicieuze cirkel bedoeld wordt.
Eerst lees je waarom armoede slecht is voor je gezondheid en hoe een slechte gezondheid je in de armoede helpt of houdt.
Daarna maak je een poster in A3-formaat met daarop de gevolgen van armoede voor de gezondheid van mensen. Ook laat je op de poster zien hoe een slechte gezondheid van mensen hen (dieper) in de armoede brengt.
Geef de poster een titel die die het probleem kort en krachtig weergeeft.
Gebruik afbeeldingen (van internet of teken ze zelf), teksten, pijlen etc. om deze titel duidelijk te maken.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd. Werk in groepjes van vier.
Je juf of meester deelt de klas in viertallen in. Zij of hij geeft iedere groep een vel A3-papier, pennen, een schaar en plaksel.
Lees samen met je groepsgenoten de bronnen in de les. Je krijgt er een ½ uur de tijd voor. Verdeel dus die bronnen onder elkaar, zodat je niet alles hoeft te lezen.
Tip: verdeel de zes bronnen van het VN-rapport onderling, dan hoeh je niet alles te lezen.
Ga dan aan de slag om je poster te maken. Ook hier trekt je juf of meester een ½ uur uit.
Laat je poster aan je juf of meester zien.
Een krottenwijk is een plek waar mensen voor zichzelf een huis hebben gebouwd. Dat hebben ze gedaan met (bouw)materialen dat op die plek toevallig voorhanden is. Het zijn vaak gammele huizen en ter plekke is meestal geen waterleiding, stroom, riool of andere stadsvoorzieningen voorhanden.
Onderstaand verhaal laat zien hoe het is om als kind te leven in een krottenwijk.
"Tik…,tik,… tik,…tik,… regendruppels vallen naast je op de vloer. Je wordt langzaam wakker. Buiten regent het pijpenstelen. Het kartonnen dak van het huisje waar je woont, is zo lek als een mandje. Je hebt het koud. Je spieren zijn stijf en doen overal pijn. Geen wonder, want je slaapt op de grond.
Ineens moet je heel nodig poepen. Je loopt zo snel als je kunt naar buiten. Je hurkt naast de golfplaten muur van jullie huisje. Nee hè, alweer diarree, je was er net weer een week van af. Waarschijnlijk was het water dat je gisteren dronk toch vervuild. En wie zit daar een eindje verderop in dezelfde gehurkte positie. Is dat je moeder niet? Zij heeft gisteren van hetzelfde water gedronken.
Weer binnen hoor je je vader hard hoesten. Hij hoest zijn longen bijna uit zijn lijf. Hij ziet er slecht uit. Je maakt je zorgen om hem. Hij moet eigenlijk naar een dokter, maar daar is geen geld voor. Vandaag gaat hij weer naar de stad om werk te zoeken. Misschien is er op een bouwplaats werk voor hem. Zou er een baas zijn die hem wil inhuren nu hij niet zo fit is? Hij moet wat geld verdienen, anders hebben jullie vanavond niets te eten.
Met een lege maag ga je naar de vuilnisbelt om de hoek. Hier zoek je naar spullen die je weer kunt verkopen. Je twee broertjes gaan naar de stad. Ze gaan ruiten wassen van auto’s die voor het stoplicht staan. Hopelijk kunnen zij ook iets verdienen. Dan kunnen jullie vandaag wat meer eten dan het halve kommetje rijst van gisteren."
In 2001 hebben de Wereldgezondheidsorganisatie WHO en de Wereldbank samen een rapport uitgebracht, dat helaas nog steeds actueel is. Dit rapport heet ‘Dying for Change’ ('Sterven voor Verandering'). De onderzoekers die dit rapport hebben geschreven, hebben arme mensen uit alle delen van de wereld gevraagd hoe het met hun gezondheid was. De antwoorden die de schrijvers kregen, maakten duidelijk dat armoede tot slechte gezondheid leidt en dat een slechte gezondheid tot armoede leidt. Duidelijk werd ook dat een goede gezondheid belangrijk is als je arm bent. Arme volwassen mensen kunnen werken en daarmee geld verdienen als ze gezond zijn. Arme kinderen kunnen als ze gezond zijn naar school. Daardoor kunnen die later beter de kost verdienen.
We hebben de antwoorden in zes rubrieken verdeeld. Hier de eerste rubriek. De andere vijf vind je in de volgende bronnen.
1 Gebrek aan voedsel
Wie arm is, heeft te weinig geld om goed te kunnen eten. Veel arme mensen eten maar een keer per dag. Soms hebben ze dagen achter elkaar niet te eten. Als je honger hebt of heel weinig en slecht te eten krijgt, raak je verzwakt, uitgeput en word je sneller ziek. Arme vrouwen die een kind hebben gekregen, zijn vaak zo verzwakt dat ze te weinig borstvoeding hebben. En borstvoeding hebben hun kinderen juist zo hard nodig om gezond te blijven.
Mensen op het platteland hebben ook weinig te eten als de oogst schraal uitvalt of zelfs helemaal mislukt of als ze de oogst niet kunnen binnenhalen. Dan krijgen ze echte honger. Dat voel je door je hele lijf. In Ethiopië hebben mensen het over "brandende honger” of “het vuur van honger”. Ouders maken zich voortdurend zorgen of ze hun kinderen wel te eten kunnen geven.
2 Schoon drinkwater
“Ik word er zo moe van om steeds naar de gemeente te gaan om te vragen of ze iets aan het vervuilde drinkwater willen doen. Natuurlijk zijn wij ziek” (man uit Bulgarije).
“Als twee van de drie kinderen ziek worden en moeten overgeven, komt dat door het water. Je kunt wel chloor bij het water doen, maar je weet nooit precies wat je drinkt” (vrouw uit Argentinië).
Arme mensen zijn bang om ziek te worden, als ze moeilijk aan schoon water (= water zonder ziektekiemen) kunnen komen. Iedere dag weer is het voor hen een hele toer om aan schoon water te komen, vooral in Afrika. Vrouwen moeten vaak een heel eind lopen om water te halen. Onderweg lopen ze kans op een ongeluk, een aanval door wilde dieren of om beroofd te worden. De putten waar ze water uit halen, zijn vaak slecht onderhouden. In het regenseizoen gaan ze vaak kapot. Veel armen hebben geen keus en halen hun water uit vervuilde meren.
Gebrek aan water is ook een probleem voor de landbouw, omdat gewassen op akkers vaak extra water nodig hebben om voldoende te groeien. Krijgen die te weinig water, dan vallen de oogsten tegen en hebben veel families te weinig te eten.
3 Open riool en slechte huizen
“Kijk eens hoe onze kinderen spelen in het vuil. Het water in de straat brengt allerlei infectieziektes mee, omdat er geen riolering is” (vrouw uit Bolivia).
Bewoners van kottenwijken hebben meestal geen goede wc in huis. Ze doen hun behoefte in een latrine (toilet buitenshuis). Maar vaak zijn er zo weinig latrines dat je lang in de rij moet staan voor je aan de beurt bent. Dat duurt soms te lang en dan poep of pies je maar op straat. Zo veranderen straten in open riolen, waar het vuil zich ophoopt en waar het vreselijk stinkt. Bovendien worden de straten broeinesten van ziektekiemen.
Hierdoor en omdat mensen dicht op elkaar wonen, breekt er makkelijk een besmettelijke ziekte uit. Cholera bijvoorbeeld en diarree.
In krottenwijken ontstaat makkelijk wateroverlast als het hard geregend heeft. Het water wordt niet afgevoerd door riolering, want die is er niet. In Indonesië liggen krottenwijken die aan een rivier liggen lager dan andere wijken in de stad. Die rivier brengt slib en afval uit die hoger gelegen wijken naar de krottenwijken. Als het hard regent, treedt de rivier buiten zijn oevers. Met het water komt ook dat afval de krottenwijken in.
In Afrika wonen sommige arme mensen in hutten van modder en bamboe. Ook wonen ze soms in gebieden waar een oorlog aan de gang is. Hierdoor moeten ze soms onverwacht alles achterlaten en ergens anders een veilig heenkomen zoeken.
4 Ziekte van de kostwinner
“Het is een ramp als mijn man ziek wordt. Ons leven komt tot stilstand tot hij weer hersteld is en weer kan gaan werken” (vrouw uit Egypte).
Als de kostwinner ziek is, word je soms gedwongen te gaan bedelen
Bij veel arme gezinnen is de man de enige die het geld verdient. Als hij ziek wordt, heeft het hele gezin geen inkomsten. Doordat er geen inkomen meer is, is er minder te eten. Ook is er geen geld om geneesmiddelen te kopen voor de zieke kostwinner en voor andere familieleden die ziek zijn. En zolang de kostwinner ziek is, kan hij geen geld verdienen om goed voedsel en geneesmiddelen te kopen.
Bovendien doen arme mensen vaak gevaarlijk en vies werk. Hierdoor lopen ze kans om een ongeluk te krijgen of ziek te worden, terwijl ze een goede gezondheid juist niet kunnen missen.
5 Armoede en stress
“De kinderen huilen en ik heb geen cent om brood te kopen, het is zo triest” (moeder uit Ecuador).
Als ik niet weet hoe ik mijn kinderen morgen weer te eten moet geven, word ik maar dronken. Dat helpt om mijn problemen even te vergeten (vader uit Gabon).
Dit zijn twee voorbeelden van mensen die last hebben van stress, omdat ze arm zijn. Door stress slaap je slecht en dat is niet gezond. Door stress gaan arme mensen soms veel alcohol drinken, wat ook al ongezond is, en duur. Voor drank heb je geld nodig en wat je aan drank uitgeeft, kun je niet uitgeven aan voedsel en geneesmiddelen. Stress door armoede kan zelfs zo erg worden dat mensen zelfmoord plegen.
Om de druk te verminderen gebruiken arme mensen vaak alcohol en drugs. Het schaarse geld wordt dan hieraan uitgegeven. Vooral de mannen drinken veel. Dit leidt vaak weer tot huiselijk geweld tegen hun vrouwen.
6 Gezondheidsvoorzieningen
“Als iemand uit onze gemeenschap ziek wordt, kost het veel moeite hem naar het ziekenhuis te vervoeren. Je moet oppassen dat diegene niet overlijdt voordat je het ziekenhuis hebt bereikt” (vrouw uit Jamaica).
Geneesmiddelen, dokters, huisartsenpraktijken en ziekenhuizen kun je niet missen. Je leven kan er zelfs van afhangen als je erg ziek bent. Voor ons is het vanzelfsprekend dat die voorzieningen er zijn en je er gebruik van kunt maken. Voor arme mensen in ontwikkelingslanden is dat niet zo vanzelfsprekend. Die hebben soms geen geld om een dokter te betalen. Of ze wonen heel ver van het dichtstbijzijnde ziekenhuis af. En als je in een ziekenhuis moet zijn en je weet er een te bereiken, dan merk je dat je als arme patiënt slechtere zorg krijgt dan patiënten die rijker zijn dan jij. Een groep armen in Brazilië zegt tegen de onderzoekers die het rapport van de WHO en de Wereldbank hebben geschreven:
“Als wij naar een ziekenhuis gaan, moeten we heel lang wachten. Als er dan iemand komt die “hoger” is dan wij dringt hij gewoon voor in de rij.”
En wie ziek is en geen goede zorg krijgt van een dokter of in een ziekenhuis, blijft ziek en kan de kost niet verdienen.
Verpleegkundigen en artsen in de ziekenhuizen vragen soms extra geld voor een behandeling, terwijl dat niet mag.
Dat zijn allemaal redenen waarom arme mensen zich vaak laten behandelen door lokale medicijnmannen en traditionele genezers. Maar meestal helpt dat niet om weer beter te worden.
Een oude man uit Egypte zegt:
“Armoede heeft m'n vrouw van me afgenomen. Ik heb geprobeerd om haar te genezen met tebel (heilig water) en woukabi (geesten), want dat waren de enige middelen die ik me als arme man kon veroorloven. Nu is mijn vrouw gestorven. Mijn zoon is gestorven aan malaria. Nu ben ik alleen.”
Zo vertellen arme mensen wereldwijd over allerlei ziekten en gebreken die hen treffen. Van gebroken armen en benen en brandwonden tot bronchitis, hiv/aids, malaria, diarree en tuberculose. Doordat ze geen geld hebben om geneesmiddelen te betalen blijven ze zich slecht voelen en kunnen uiteindelijk niet meer werken. Zo raken ze in een vicieuze cirkel.
De Wereldgezondheidsorganisatie van de VN, de WHO, houdt zich bezig met gezondheid wereldwijd.
De WHO houdt bij hoe goed de gezondheidszorg is in de lidstaten van de Verenigde Naties. Ze komt te hulp als een land of gebied getroffen is door een ramp. Ze helpt gevaarlijke ziektes als hiv/aids, tuberculose en mazelen te bestrijden. Ze houdt bij of er ergens op de wereld een nieuwe besmettelijke ziekte uitbreekt en probeert te voorkomen dat die ziekte zich naar andere gebieden verspreidt. Ten slotte laat ze kinderen in ontwikkelingslanden inenten tegen gevaarlijke ziektes.
De WHO houdt zich ook bezig met geneesmiddelen. Ze zorgt er namelijk voor dat geneesmiddelen wereldwijd dezelfde naam hebben. Dus als je in het buitenland bepaalde geneesmiddelen nodig hebt, hoef je alleen maar de naam ervan te noemen en men weet precies wat je bedoelt.
Deze les laat zien waarom armoede slecht is voor de gezondheid van mensen die arm zijn, zoals Kofi Annan zei toen hij Secretaris-Generaal was van de Verenigde Naties. De les laat ook zien dat je die uitspraak ook kunt omkeren. Een slechte gezondheid van mensen leidt tot (meer) armoede. Armoede en een slechte gezondheid versterken elkaar, vormen een cirkel die alleen door een veelzijdige aanpak kan worden doorbroken. Daarbij draagt een verbetering van inkomsten heel veel mate bij aan het succes van deze aanpak.
- Voor deze les trekt u één uur uit. Laat de leerlingen de opdracht in de les in groepen van vier doen.
- Voor deze les heeft u nodig: toegang tot internet, vellen papier in A3-formaat, pennen, scharen en plaksel.
- Leidt deze les in door uit te leggen wat Kofi Annan zei over de relatie tussen armoede en een slechte gezondheid.
- Daarna deelt u de klas in viertallen in en geeft u iedere groep een vel A3-papier en de andere spullen die ze nodig hebben voor het maken van de opdracht.
- Gebruik het eerste halve uur om de leerlingen de bronteksten te laten lezen. Vertel er wel bij dat het handig is om in hun groep de bronteksten onder elkaar te verdelen.
- Ruim het tweede halve uur in voor het maken van de poster.
- Als iedereen klaar is, haalt u de posters op en kijkt ze na.
Uitwerking:
Armoede is een gevaar voor de gezondheid van mensen. Mensen met een slechte gezondheid kunnen hierdoor in de armoede geraken of in de armoede blijven. Deze cirkelrelatie loopt via ondermaatse voeding, gebrek aan of geen toegang tot goede medische zorg, drinkwater met ziektekiemen, slechte huisvesting en gebrekkige afvoer van huisvuil. Hierdoor komen mensen in aanraking met ontlasting, urine en andere stoffen waar ziektekiemen welig in kunnen tieren.
In sommige gevallen, bijvoorbeeld waar het gaat om toegang tot goede medische zorg, is er sprake van een relatie die je in twee tegengestelde richtingen kunt leggen. Door armoede kunnen mensen goede medische zorg niet betalen of ontbreekt een goede gezondheidszorg en dat gaat te koste van de mensen die in armoede leven. Mensen met een slechte gezondheid kunnen moeilijk of niet aan de kost komen en raken (dieper) in de armoede, waardoor ze nog minder toegang tot goede medische zorg krijgen dan ze al hadden.
Het doorbreken van deze cirkel vereist dus de aanpak van slechte voeding, slechte huisvesting en alle andere zaken waar mensen letterlijk ziek van worden, waardoor ze moeilijker of niet aan de kost kunnen komen. Deze zaken vormen de schakels die de cirkelrelatie tussen armoede en slechte gezondheid in stand houden. Deze aanpak op meerdere fronten heeft meer kans van slagen als meer mensen een inkomen verdienen dat hoog genoeg is om van rond te komen.
Deze les past bij:
- Kerndoel 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom Kofi Annan gelijk heeft als hij zegt dat armoede in ontwikkelingslanden de grootste vijand is van de gezondheid van mensen.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom een slechte gezondheid van mensen leidt tot (meer) armoede.
- De leerlingen kunnen voorbeelden van schakels benoemen waarlangs de wederkerige relatie tussen armoede en slechte gezondheid loopt. Het gaat daarbij met name om zaken als slechte huisvesting, weinig of geen onderwijs en drinkwater waar ziektekiemen in zitten.
- De leerlingen hebben gezien welke organisatie binnen de VN bezig is om de gezondheid van mensen wereldwijd te beschermen en te bevorderen en ze kunnen enkele manieren noemen waarop deze organisatie hierbij te werk gaat.
De leerlingen hebben de opdracht in de les goed gemaakt als hun poster duidelijk laat zien dat armoede en slechte gezondheid elkaar in de hand werken. Ze laten zien dat de wederkerige relatie tussen deze zaken loopt via schakels als vuil drinkwater, slecht of geen onderwijs en slechte huisvesting.