Het zal je maar overkomen. Je moet ineens weg met je familie. Het is te gevaarlijk om nog langer in je vertrouwde omgeving te blijven. Of er is niets meer over van je woning, omdat er iets vreselijks is gebeurd. Je kunt alleen nog maar dingen bij elkaar zoeken die je beslist wil meenemen. Niemand kan je vertellen wanneer je weer terug kunt naar je vertrouwde woonplek.
Zoiets overkwam vanaf 2011 bijvoorbeeld miljoenen mensen in Syrië. Sindsdien zitten ze in Libanon, Turkije of een land in de Europese Unie, zoals Griekenland. Terug naar hun plek van herkomst kunnen ze nog niet. Dat is nog te gevaarlijk. Ze wonen in kampen dicht op elkaar, in tenten of barakken. Of het overkwam mensen uit Oekraïne, toen Rusland hun land binnenviel. Ze ontvluchtten de bombardementen en werden verspreid over heel Europa.
Vluchtelingen uit Syrië in een vluchtelngenkamp
Mensen die ergens anders een veilig heenkomen zoeken, noemen we vluchtelingen als ze naar een ander land trekken. Mensen die in grote haast ergens anders in hun eigen land een veilig heenkomen zoeken, noemen we ontheemden.
Waarom trekken mensen plotseling weg uit hun woongebied, vaak in grote groepen? Waarom blijven ze vaak jaren ergens anders wonen. Waarom kunnen ze pas na jaren terugkeren naar de plek waar ze eerst woonden? Hoe komen de Verenigde Naties deze vluchtelingen en ontheemden te hulp?
Maak aan de hand van wat je geleerd hebt over vluchtelingen, en de hulp die vluchtelingen krijgen, een tentoonstelling.
Voor deze opdracht krijg je tenminste vijf kwartier de tijd.
Eerst bekijk of lees je de bronnen in de les in je eentje. Daar krijg je drie kwartier de tijd voor.
Daarna zetten jullie met je juf of meester een tentoonstelling op over vluchtelingen en asielzoekers. Hiertoe zoeken jullie afbeeldingen op en films van YouTube of SchoolTV. Die kun je op een laptop, smartphone of pc afspelen.
Voor het opzetten van de tentoonstelling trekt je juf of meester twee kwartier uit, of langer als jullie meer tijd nodig hebben.
Je juf of meester laat je twee SchoolTV-video's zien.
2) ‘Noodopvang voor vluchtelingen’:
De Verenigde Naties bieden hulp aan vluchtelingen en ontheemden. Hiervoor hebben ze een apart bureau opgericht, dat ‘Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties’ of kortweg ‘UNHCR’ heet.
UNHCR komt in actie als de VN of een of meer lidstaten van de VN erom vragen. Het geeft vluchtelingen en ontheemden onderdak in kampen met tenten of barakken. Zolang ze daar blijven, krijgen ze van UNHCR voedsel en kleding. Ook helpt het vluchtelingen om zelf de kost te verdienen.
Een medewerkster van de UNHCR met vluchtelingen uit Syrie in een vluchtelingenkamp in Noord-Jordanië
Vanaf 2001 helpt UNHCR ook vluchtelingen die terugkeren naar hun thuisland. Die mensen krijgen van UNHCR gezondheidszorg en andere zorg. Ook helpt UNHCR bij de wederopbouw van het thuisland. Die wederopbouw is hard nodig, omdat oorlog of rampen altijd veel schade aanrichten. Ten slotte helpt UNHCR de teruggekeerde vluchtelingen de draad weer op te pakken. Dat valt vaak niet mee, want vluchtelingen en ontheemden die terugkeren, hebben vaak jarenlang ergens anders gewoond.
En als blijkt een terugkeer niet meer mogelijk is, helpt UNHCR ze om een nieuw bestaan op te bouwen op een andere plek dan waar ze eerst gewoond hebben.
De meeste vluchtelingen en ontheemden zijn te vinden in ontwikkelingslanden. Vluchtelingen proberen ook uit te wijken naar welvarende landen in Europa, naar Noord-Amerika of naar Azië.
De meeste mensen die hun land ontvluchten, zoeken een goed heenkomen in een buurland. Een voorbeeld hiervan heb je in de inleiding van de les gezien.
UNHCR werkt vooral in ontwikkelingslanden. Niet alleen omdat daar de meeste vluchtelingen en ontheemden te vinden zijn, maar ook omdat die landen vaak niet in hun eentje voor al die vluchtelingen en ontheemden kunnen zorgen. Dat is vooral het geval als veel van hun eigen burgers ontheemd zijn of als er veel vluchtelingen uit buurlanden het land zijn binnengekomen. Daarom vind je kampen waar vluchtelingen en ontheemden zijn ondergebracht vooral in ontwikkelingslanden.
Om alle vluchtelingen en ontheemden te kunnen helpen, krijgt UNHCR geld en spullen van lidstaten van de VN en van hulporganisaties.
Niet alle mensen die op de vlucht zijn, kun je vluchtelingen noemen. Ze worden niet als vluchteling erkend als ze hun woongebieden om de volgende redenen verlaten:
- omdat er in hun woongebied veel armoede is en veel mensen geen werk hebben;
- omdat hun woongebied getroffen is door een overstroming, of een ongeluk waarbij giftige stoffen over hun gebied zijn verspreid of door een andere ramp;
- omdat hun woongebied zodanig verandert dat het steeds moeilijker wordt om daar te blijven wonen en werken. Een woongebied verandert bijvoorbeeld als vruchtbare bodems waarop mensen hun gewassen telen, verandert in een woestijngebied. Dat kan gebeuren door droogte of doordat de vruchtbare bodem wegwaait of wegspoelt.
- Een ander voorbeeld van verandering is dat door een stijging van de zeespiegel woongebieden steeds kleiner worden en ten slotte helemaal verdwijnen. Dat gebeurt met eilanden in de Stille Oceaan die nu al hooguit nog een paar meter boven het zeeoppervlak uitsteken.
Wie kun je dan wél vluchteling noemen?
Dat kun je lezen in het Vluchtelingenverdrag van de VN. Volgens dit verdrag is een vluchteling iemand die zijn thuisland verlaten heeft omdat hij bang is voor zijn veiligheid. Het verdrag noemt drie redenen waarom mensen vervolgd worden:
- omdat ze tot een bepaald ras behoren;
- omdat ze een bepaald geloof hebben of een bepaalde overtuiging;
- omdat ze tot een bepaald volk of een bepaalde groep behoren.
Vluchtelingen uit Syrie en Irak komen aan in Griekenland nadat ze vanuit Turlije de oversteek hebben gemaakt
Mensen die vervolgd worden, mogen volgens het verdrag in een ander land asiel aanvragen (asiel betekent bescherming). Iedere VN-lidstaat die dit verdrag ondertekent, moet mensen uit andere landen toelaten die volgens dit verdrag vluchtelingen zijn en moet hen asiel geven. Bovendien mogen de lidstaten geen vluchtelingen terugsturen naar hun land van herkomst, als je kunt verwachten dat ze in dat land gevaar gaan lopen.
Er gaan stemmen op om het VN-Vluchtelingenverdrag zó te veranderen dat ook mensen die vluchten voor armoede en werkloosheid, de gevolgen van een ramp of de gevolgen van veranderingen in hun woongebied ‘vluchteling’ worden genoemd.
In oktober 1945, vlak na het einde van de Tweede Wereldoorlog, worden de Verenigde Naties opgericht. Er zijn dan in Europa miljoenen mensen op de vlucht. Ook buiten Europa zijn veel mensen op de vlucht. De VN nemen zich voor al die vluchtelingen te helpen. Daartoe namen ze de volgende stappen:
- In 1948 namen ze de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aan.
Artikel 14 van die verklaring zegt dat mensen recht hebben op asiel. - Op 14 december 1950 richtten de VN het Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen UNHCR op.
Van 2001 tot 2005 was Ruud Lubbers (1939-2018) de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen, de leider van het UNHCR. Sinds 2016 is de Italiaan Filippo Grandi de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen.
- Op 20 juni 1951 nam de VN het VN-Verdrag Betreffende de Status van Vluchtelingen op. Dit verdrag wordt ook wel kortweg VN-Vluchtelingenverdrag genoemd.
- Vanaf 2001 ten slotte, als dit verdrag 50 jaar bestaat, houden de VN ieder jaar op 20 juni de Internationale Dag van de Vluchteling. Ze doen dat om extra aandacht te vragen voor vluchtelingen en ontheemden.
Door oorlog of vervolging raken miljoenen mensen wereldwijd op drift. Die zoeken ergens anders in hun land een veilig heenkomen of wijken uit naar het buitenland. Het duurt soms meerdere jaren voordat ze terug durven of kunnen naar hun plek van herkomst. Of ze zien zich genoodzaakt om ergens anders een nieuw bestaan op te bouwen.
Deze les is bedoeld om leerlingen een beeld te geven van hoe het is om (soms in grote haast) je vertrouwde omgeving te moeten ontvluchten en daarna lange tijd in onzekerheid over je toekomst te moeten leven.
Voor het klassikale gedeelte van de opdracht is het handig als er een of meer kleurenprinters gebruikt kunnen worden. Verder kunt u pennen of stiften en vellen papier gebruiken.
Begin de les door de twee SchoolTV-video’s aan de klas te tonen. Ruim hiervoor een kwartier in.
Daarna laat u de leerlingen individueel de gedrukte teksten in de les lezen. Trek er een half uur voor uit.
Tenslotte zet u samen met de leerlingen in het klaslokaal of een andere geschikte ruimte in het schoolgebouw een tentoonstelling op over vluchtelingen en asielzoekers op en over de hulp die ze krijgen van de Verenigde Naties, van regeringen (zoals die van Nederland in de film over opvang van vluchtelingen). Trek hiervoor een half uur uit, of meer tijd als u en de leerlingen er behoefte aan hebben.
Zodra de tentoonstelling klaar is, nodigt u andere leerlingen en belangstellenden uit om de tentoonstelling te bezoeken. Daarbij geeft u uw eigen leerlingen de gelegenheid om vragen van bezoekers te beantwoorden.
Deze les past wel in het domein Mens en Samenleving, maar sluit niet aan op enig kerndoel binnen dit domein.
- De leerlingen kunnen uitleggen wat een vluchteling is en wat een ontheemde.
- De leerlingen kunnen enkele redenen noemen waarom mensen vaak in grote groepen naar een plek elders in hun land vluchten of naar een ander land.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom ze vaak na jaren pas terug kunnen keren of durven terug te keren naar hun plek van herkomst.
- De leerlingen hebben gezien hoe de Verenigde Naties vluchtelingen en ontheemden helpen.
- De leerlingen hebben gezien hoe de Verenigde Naties deze mensen helpen bij hun terugkeer naar hun plek van herkomst.
De opdracht in de les is goed uitgevoerd als de tentoonstelling:
- antwoord geeft op alle vragen die de leerlingen aan het begin van de les krijgen voorgelegd, en
- afbeeldingen, films en teksten in de tentoonstelling elkaar goed aanvullen waardoor bezoekers een afgerond beeld krijgen van de problematiek rond vluchtelingen en ontheemden.