In de jaren ’80 van de vorige eeuw maakte in het ene Latijns-Amerikaanse land na het andere een dictatuur plaats voor democratie. Dat was bijvoorbeeld het geval in Argentinië, Brazilië en in Chili. Iets dergelijks gebeurde in Europa, nadat in 1989 de Berlijnse muur viel en na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991. Polen, Hongarije en andere landen die ten oosten van het IJzeren Gordijn hadden gelegen, wisselden hun autoritaire communistische bewind in voor een democratie. Ook enkele voormalige lidstaten van de Sovjet-Unie deden dat, zoals Estland, Letland en Litouwen. Ten slotte viel Joegoslavië, een land met een autoritair bewind uiteen in zes landen met een min of meer democratisch bestel. De democratie was toen dus in opmars en in de westerse wereld dacht men dat er binnen afzienbare tijd nergens in de wereld meer een dictatuur zou zijn. Zo voorspelde de politicoloog Francis Fukuyama uit Chili (foto rechts) in 1990 dat op den duur elk land ter wereld een democratie zou hebben.
Is deze verwachting ook uitgekomen? In 2021 leeft iets minder dan de helft van de wereldbevolking in een echt democratisch land. Daar hebben de mensen waar ze recht op hebben, volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: dat ze als burgers van hun land deel kunnen nemen aan het politieke leven.
Er zijn regeringen van meerdere landen die als democratieën te boek stonden, zoals Hongarije en Turkije die trekjes van een dictatuur hebben gekregen. Daardoor dreigen steeds meer burgers hun recht om aan het politieke leven mee te doen, min of meer kwijt te raken.
Het wordt dus hoog tijd om te zorgen de verbreiding van de democratie verder doorgaat. Uiteindelijk zou iedere wereldburger in een democratisch land moeten wonen. Over dit onderwerp gaan jullie aan het werk in deze les.
Voordat je dat gaat doen, ga je na wat de verschillen zijn tussen leven in een dictatuur en leven in een democratie. Ook ga je na op grond van welke artikelen uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens mensen recht hebben op deelname aan het politieke leven in hun land.
Daarna onderzoek je een land waar de democratie steeds meer plaats lijkt te gaan maken voor een bewind dat op zijn minst iets van een dictatuur heeft.
Ten slotte roep je de burgers in dat land met een pamflet op om openlijk op te komen voor hun rechten, via Facebook, Instagram of op wat voor andere manier dan ook.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd.
Eerst lees je drie bronnen 'De grote verschillen', 'Democratie in cijfers' en 'Wat doen de VN?' in je eentje. Je krijgt er de helft van de tijd voor.
Daarna deelt je leerkracht de klas in vijf groepen in.
Elke groepen kiest één voorbeeld van een land waar of een gebied de democratie wordt uitgehold. Dat zijn Hongarije, Brazilië, Hongkong, Rusland en Nicaragua. Hongkong is een speciale bestuurlijke regio van de Volksrepubliek China.
Deze groepen lezen de bron die over een van die gebieden gaat en zoekt als daar behoefte aan is, extra informatie op internet over dat land of gebied. De bedoeling is dat je nagaat waarom de democratie daar in de verdrukking is gekomen.
Ben je klaar met je onderzoek, stel dan je pamflet op aan de burgers van het land dat je hebt onderzocht. Daar mag je 3 minuten over doen.
Laat je pamflet zien aan je leerkracht.
Leven in een dictatuur is anders dan leven in een democratisch bestuurd land. We zetten enkele verschillen op een rij:
- In een democratie heb je allerlei rechten. Die kun je vinden in de grondwet van het land. Je hebt bijvoorbeeld vrijheid van meningsuiting en van godsdienst. In een dictatuur geldt er geen grondwet of zegt de grondwet weinig of niets over rechten van de burgers.
- In een democratie zijn er mensen die wetten maken. Die zitten in het parlement van het land. Andere mensen voeren wetten uit. Die zitten in de regering van het land. En er zijn mensen die de wetten controleren. Dat zijn rechters. De drie verschillende groepen doen alleen het werk waarvoor ze gekozen of aangesteld zijn. Of deftig gezegd: de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht zijn gescheiden. In een dictatuur is er één persoon, de dictator, die daar allemaal zelf over gaat. Het kan ook zijn dat een kleine groep mensen de macht heeft in een dictatuur.
- In een democratie komen de wetgevers en bestuurders aan de macht via verkiezingen. Een dictator is aan de macht gekomen via een staatsgreep, omdat zijn partij hem als baas van het land heeft aangesteld, zoals in China, of door erfopvolging, zoals in Noord-Korea.
- In een democratie is er een volksvertegenwoordiging. Daar zitten ook mensen in die andere politieke opvattingen hebben dan de mensen in de regering.
De plenaire zaal van de Nederlandse Tweede Kamer
In een dictatuur is er géén volksvertegenwoordiging of er is een volksvertegenwoordiging waarin alleen mensen zitten die dezelfde opvattingen hebben als de dictator.
- In een democratie worden vrije en geheime verkiezingen gehouden. Niemand hoeft te weten wat de ander gestemd heeft. In sommige dictaturen zijn er geen verkiezingen. In andere wel, maar dan is er maar één kandidaat verkiesbaar of horen alle kandidaten tot dezelfde partij als de regering. Soms mogen andere partijen wel meedoen, maar krijgen ze geen enkele kans zich duidelijk aan de kiezers te presenteren, of hun beste kandidaten worden opgepakt en gevangengezet.
- In een democratie hebben alle burgers precies dezelfde rechten. In een dictatuur is dat niet het geval. Of ze hebben alleen op papier dezelfde rechten, in de praktijk niet.
- In een democratie houdt men rekening met de belangen van minderheden, in een dictatuur over het algemeen niet.
- In een democratie mogen kranten en andere media zeggen wat ze willen. In een dictatuur mogen ze dat niet. Daar maakt de dictator, vaak samen met een groep vertrouwelingen om hem heen, uit wat er in de media verschijnt. Meestal gebruikt de dictator de media om propaganda voor zichzelf en zijn beleid te maken.
Hieruit enkele feiten en cijfers uit het ‘Human Development Report’ van de VN uit 2021, die gaan over het bestuur van een land:
- In 2021 woonde 45,7% van de wereldbevolking in een democratisch bestuurd land.
- In 2021 is het aantal landen in Afrika met een gebrekkige democratie toegenomen en ook in India, met ruim één miljard inwoners het volkrijkste democratisch bestuurde land ter wereld, staat de democratie sterk onder druk.
Drukte in de Indiase hoofdstad New Dehli - In 2021 leefde 37,1 % van de wereldbevolking in een land dat zowel trekjes van een democratie als van een dictatuur had.
- 17,2 van de wereldbevolking leefde in een echte dictatuur.
- Veel dictaturen zijn te vinden in het Midden-Oosten. In dit gebied is democratie zo goed als onbekend. Alleen in Jordanië heeft het landsbestuur wat democratische trekjes.
- Er zijn landen die in naam een democratie zijn maar in de praktijk een dictatuur. Die vind je vooral in de voormalige Sovjet-Unie. Een voorbeeld hiervan is Belarus, het voormalige Wit-Rusland.
Victor Orbán (1963) was premier van Hongarije van 1998 tot 2002 en opnieuw vanaf 2010 tot heden. Hij is een kopstuk van Fidesz, een van de grootse politieke partijen in Hongarije. Het is ook een conservatieve partij.
In 2010 vonden in Hongarije parlementsverkiezingen plaats. Fidesz ging een lijstverbinding aan met de christendemocratische partij KDNP. Samen wonnen de twee partijen ruim 2/3e van alle parlementszetels. Hierdoor kreeg Orbán de bevoegdheid om aan de Hongaarse Grondwet te gaan sleutelen zonder dat andere partijen er inspraak bij hadden.
Dat doet hij ook, en wel op zodanige manier dat hij binnen de Europese Unie de reputatie van autoritaire leider krijgt. Hij beperkte de macht van de hoogste rechtbank van het land, het Hooggerechtshof. Hij bemoeide zich met de benoeming van rechters, iets wat bijvoorbeeld in Nederland ondenkbaar en niet toegestaan is. Hij verandert het Hongaarse kiesstelsel op zodanige wijze dat hij en zijn partij elke volgende parlementsverkiezingen makkelijk weet te winnen.
Orbán kwam ook in opspraak door openlijk uit te komen voor zijn afkeer van moslims en buitenlanders die naar Hongarije komen of willen komen. Hij voerde zelfs straffen in voor Hongaarse burgers die vluchtelingen helpen. Zelfs mensen die al tientallenjaren in Hongarije wonen en niet van Hongaarse afkomst zijn, horen volgens hem niet in zijn land thuis.
Ten slotte beperkte hij de persvrijheid in Hongarije door samen met rijke vrienden kranten en andere nieuwsmedia op te kopen die tot dan toe op hun eigen manier nieuws brachten. Deze media moesten voortaan vooral zeggen en schrijven wat hem bevalt en mogen dus niet al te veel kritiek op hem en zijn beleid hebben.
Jair Messias Bolsonaro (1955-) was eerst officier in het leger van Brazilië, en daarna lid van het Braziliaanse nationale parlement. In 2018 deed hij als kandidaat mee aan de presidentsverkiezingen. Brazilië had al jaren te kampen met wijdverbreide corruptie waarbij hooggeplaatste politici zich door bedrijven lieten omkopen. Er was veel geweld in krottenwijken in grote steden als São Paulo en Rio de Janeiro en de economie ging in 2018 hard achteruit. In zijn verkiezingscampagne beloofde Bolsonaro deze problemen grondig en doortastend aan te pakken. Ook beloofde hij het Amazonegebied met zijn uitgestrekte tropische bossen open te stellen voor bedrijven die er waardevolle houtsoorten, goud en andere delfstoffen willen winnen of stukken land in cultuur willen brengen. Met deze beloften won hij de verkiezingen.
Als president liet hij zich kennen als een zeer autoritair leider die geen kritiek kon verdragen en er niet voor terugschrok om adviezen van deskundigen naast zich neer te leggen. Daardoor kwam hij telkens in conflict met ministers in zijn kabinet, met rechters en met medewerkers van de politie. Dat bleef ook zo nadat Brazilië in
2020 te maken kreeg met de SARS-Covid19 epidemie die zich snel uitbreidde.
De epidemie werd veroorzaakt door het SARS-CoV-2 virus. De ziekte die het virus verwekt lijkt op griep, maar gaat vooral bij ouderen en mensen die al een andere kwaal hebben, vaak gepaard met een longontsteking. Daarom is het virus gevaarlijker dan een griepvirus. Om de wereldwijde epidemie te stoppen, werd in elk land waar het opdook het openbare leven voor enige weken of maanden min of meer stilgelegd door een lockdown. Mensen moesten dan zoveel mogelijk binnen blijven, om de verspreiding van het virus tegen te houden.
Toen ook in Brazilië het virus opdook, meende Bolsonaro dat het ongevaarlijk was en dat de door Covid-19 veroorzaakte ziekte niet meer dan een ‘griepje’ was. Toen onder meer de stad São Paulo op last van het plaatselijke bestuur toch in lockdown ging, keerde Bolsonaro zich tegen dit soort maatregelen. Hij vond dat iedereen die van de plaatselijke bestuurders thuis moest blijven, gewoon weer aan het werk moest. Ook stuurde hij zijn minister van Volksgezondheid weg omdat die vond dat Bolsonaro niet hard genoeg optrad tegen de epidemie en daar ook openlijk voor uitkwam. Zijn opvolger stond wel achter de aanpak van Bolsonaro, maar ook deze minister ruimde na een ruzie met de president het veld.
Ondertussen bereikte het virus ook het Amazonegebied. Steeds meer Indianen werden ziek en van de zieke indianen stierf een groot aantal. Pas toen al honderden indianen door Covid-19 waren gestorven, was Bolsonaro bereid om de indianen te hulp te komen. Hij vond tegelijk nog steeds dat ze hun woongebied voor een groot deel moeten afstaan aan bedrijven die in het Amazonegebied willen werken. Zo liet Bolsonaro duidelijk zien dat hij zijn onderdanen allerminst als gelijken behandelt.
Hij kwam ook in conflict met mensen die de tropische bossen willen helpen beschermen en opkomen voor de oorspronkelijke bewoners van het gebied, de indianen, en kwam in botsing met de indianen zelf. Hij vond dat die mensen toch maar in de weg zaten en ergens anders moesten gaan wonen om plaats te maken voor bedrijven die in hun woongebied aan de slag willen. Dat het rooien van tropische bossen een aanslag is op het milieu en de opwarming van de aarde zou versnellen, daar had hij geen boodschap aan.
Vanaf 1842 tot 1997 was de stadstaat Hongkong een Britse kroonkolonie. Het was dus onderdeel van Groot-Brittannië maar met een eigen grondwet, bestuur en rechtspraak. Ook was het een democratie.
Dat laatste bleef het nadat Hongkong in 1997 was overgedragen aan China. Ook hield Hongkong zijn eigen grondwet. Zo hielden de Hongkongers hun rechten, zoals het recht op vrije meningsuiting en het recht op vrijheid van vergadering. Die rechten hebben de burgers van China niet. Bij die overdracht was namelijk afgesproken dat China wel de soevereiniteit over Hongkong krijgt, maar ook dat Hongkong zijn eigen bestuur en rechtspraak zou houden tot 2047. Daarna zou de stadstaat helemaal in het Chinese staatsbestel worden opgenomen. Wel kreeg de stadstaat een gouverneur die samenwerkt met de regering van China. Vanaf 2017 wat dat Carrie Lam.
In 2013 werd Xi Jinping (1953-) president van China. Hij was toen al leider van de Chinese Communistische Partij. Vanaf 1949 was dit de enige toegelaten partij in China. Na zijn aantreden als president werd al snel duidelijk dat hij en zijn partij steeds meer greep wilden krijgen op het bestuur van Hongkong. Hierdoor zouden de Hongkongers minder inspraak krijgen bij het bestuur van hun stadstaat en steeds meer moeten gehoorzaam zijn aan Xi’s regering in Beijing. Dat wilden veel inwoners van Hongkong niet zomaar laten gebeuren.
Dat lieten ze merken toen ze in 2014 in groten getale de staat opgingen. Ze kwamen op voor het behoud van hun rechten. Omdat ze daarbij gele paraplu’s bij zich droegen, werden deze protesten bekend als paraplu-protesten.
In mei 2019 begon in Hongkong een nieuwe golf van demonstraties en andere protesten. Hongkongers gingen de straat op, omdat ze vonden dat hun regering onder leiding van Carrie Lam teveel deed wat de Chinese regering wilde. Directe aanleiding van de protesten was een nieuwe wet die Lam wilde invoeren.
Volgens die wet zouden Hongkongers die verdacht worden van een misdrijf, uitgeleverd mogen worden aan China voor berechting. Na vijf maanden van felle en massale protesten besloot mevrouw Lam in oktober 2019 de wet niet in te voeren.
Rusland kent een gekozen president (Poetin), parlementsverkiezingen en een meerpartijenstelsel. Verkiezingen vinden niet altijd zonder fraude plaats. Politieke opponenten bij verkiezingen hebben geen eerlijke kans. De TV en de meeste kranten zijn in handen van de overheid.
De Russische autoriteiten deden er alles aan om tegenstanders van de regering-Poetin het zwijgen op te leggen in de aanloop naar de verkiezingen van 17-19 september 2021. Tegen een achtergrond van dalende populariteit van Poetin en zijn partij Verenigd Rusland nam de repressie toe en werden ongewenste oppositiekandidaten uitgeschakeld met strafrechtelijke vervolging, huiszoekingen, arrestaties en andere maatregelen die soms absurde vormen aannamen.
Sinds de invasie van Oekraïne treden de Russische autoriteiten ongekend hard op tegen onafhankelijke journalistiek, anti-oorlogsprotesten en afwijkende meningen. Onafhankelijke media en sociale media werden geblokkeerd. Meer dan 150 journalisten zijn het land ontvlucht nu onafhankelijke berichtgeving over de oorlog kan worden bestraft met maximaal 15 jaar cel.
De autoriteiten ontnemen Russen zo het recht om toegang te krijgen tot objectieve, onbevooroordeelde en betrouwbare informatie. Roskomnadzor, de Russische mediatoezichthouder, heeft ook de toegang tot Facebook en Twitter geblokkeerd.
‘Al twee decennia lang voeren de Russische autoriteiten een geheime oorlog tegen afwijkende stemmen door journalisten te arresteren, onafhankelijke redacties aan te pakken en media-eigenaren te dwingen zelfcensuur op te leggen’, zegt Marie Struthers van Amnesty International. Op 24 februari 2022 beval de toezichthouder alle media om alleen officiële, door de staat gesanctioneerde informatiebronnen te gebruiken. Anders zouden zware straffen volgen voor het verspreiden van ‘nepnieuws’. De woorden ‘oorlog’, ‘invasie’ en ‘aanval’ mochten allemaal niet worden gebruikt bij het beschrijven van de militaire acties van Rusland in Oekraïne.
De zittende president Vladimir Poetin doet al het mogelijke om tot 2036 aan de macht te blijven. Daartoe wil hij de grondwet in zijn land aanpassen. Ook is hij zeer autoritair en treedt hij hard op tegen oppositiegroepen en de schaarse onafhankelijke nieuwsmedia.
In Nicaragua is president Daniel Ortega sinds 2007 aan de macht. In 2021 won hij voor de vierde keer de presidentsverkiezingen.
De Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) heeft scherpe kritiek geuit op de verkiezingen in Nicaragua dat jaar De OAS bestempelt de verkiezingen als onvrij, oneerlijk en weinig democratisch. Ortega trad hard op in aanloop naar de Nicaraguaanse verkiezingen. Sinds er drie jaar geleden grootschalige protesten de kop opstaken liet hij zeker 39 vooraanstaande oppositieleden arresteren. Onder hen waren ook zeven potentiële uitdagers voor het presidentschap.
De Amerikaanse president Joe Biden noemde de stembusgang een "schijnvertoning" en een "komische verkiezing, die niet vrij of eerlijk was, en zeker niet democratisch". Volgens Biden wordt Nicaragua op "autocratische wijze" geregeerd door Ortega en zijn vrouw Rosario Murillo, die vicepresident is.
‘Persvrijheid, vrijheid van meningsuiting en vrije verkiezingen bestaan niet meer in Nicaragua’, zegt Sergio Ramirez, voormalig vicepresident onder Daniel Ortega, en nu schrijver in ballingschap. Hij smeekt om aandacht voor de bloedige repressie in zijn land, onder het juk van zijn vroegere bondgenoot.
De beroemde schrijver was tot het begin van de eeuw een medestander van Daniel Ortega. Maar nu voert hij als dissident schrijver mee de oppositie aan. Zijn laatste boek Tongolele no sabia bailar mocht in Nicaragua niet gepubliceerd worden, het circuleert er nu via WhatsApp. “Ortega heeft de voorbije maanden zo goed als alle presidentskandidaten in de gevangenis El Chipote gezet”, vertelt hij over de situatie in zijn thuisland. Ook vakbondsleiders, studenten en vrouwen zijn gevangengenomen. Het maakt allemaal deel uit van een gestructureerd plan: iedereen die tegenspreekt gaat de cel in, ook journalisten."
In 1948 nemen de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens of UVRM aan. Het is een lijst van rechten die ieder mens op aarde heeft.
Enkele van die rechten hebben te maken met het bestuur van een land en met wetgeving van een land.
Eleanor Roosevelt was een van de grondleggers van de UVRM
- Artikel 7: De wet moet voor iedereen hetzelfde zijn; iedereen moet voor de wet op dezelfde manier behandeld worden.
- Artikel 9: Niemand heeft het recht je zonder goede reden gevangen te zetten of je het land uit te zetten.
- Artikel 21: Je hebt het recht om deel te nemen aan de politiek van je land, door zelf politicus te worden of om via eerlijke verkiezingen op anderen te stemmen.
- Artikel 28: De autoriteiten in je land moeten ervoor zorgen dat er een ‘orde’ is die al deze rechten beschermt.
Twee andere artikelen in de UVRM verdienen te worden vermeld:
- Artikel 19: Je hebt het recht om te denken en te zeggen wat je wilt.
- Artikel 20: Je hebt het recht om te vergaderen als je dat wilt. Niemand kan je dwingen om bij een groep te horen.
Of anders gezegd: je mag je aansluiten bij een vakbond, een politieke partij of een belangenvereniging en niemand mag je dat beletten.
Maar niet alle regeringen respecteren de UVRM. Vooral in landen met een dictatuur worden de rechten in deze verklaring vaak geschonden. Er worden mensen gevangengezet of voor de rechter gesleept, omdat ze kritiek hebben op de regering van hun land.
De Veiligheidsraad van de VN treedt daartegen op door die schendingen van mensenrechten te veroordelen. Soms proberen hoge bestuurders van de VN de regering van een land dat die mensenrechten schendt over te halen om daar mee te stoppen.
Een hinderpaal is dat het tekenen van de UVRM landen niet verplicht om zich ook aan de bepalingen van die verklaring te houden. Doen ze dat niet, dan worden ze hiervoor niet gestraft. Een ander groot probleem is dat er in de Veiligheidsraad van de VN twee dictaturen zitten, met name China en Rusland, die een vetorecht hebben. Zij maken vaak gebruik van dit vetorecht om maatregelen te blokkeren die voor een verbetering van de mensenrechtensituatie in de wereld zouden zorgen.
In 1992 voorspelde Francis Fukuyama in zijn boek ‘Het einde van de geschiedenis en de laatste mens’ dat op den duur ieder land van de wereld een democratisch bestuur zou hebben. Hiermee zou er binnen afzienbare tijd een einde komen aan de onenigheid over de vraag wat het ideale maatschappelijk bestel zou zijn.
Overal in de wereld zou op een gegeven moment een kapitalistisch economisch systeem overheersen. Het communistische systeem had afgedaan en zou volgens Fukuyama overal verdwijnen. Aanvankelijk leek die voorspelling niet vergezocht: in steeds meer landen maakte dictatuur of iets dat erop lijkt plaats voor democratie. In Europese landen was het communisme helemaal verdwenen.
Maar na 2010 heeft de regering van meerdere landen die voorheen democratisch genoemd konden worden, autoritaire trekjes gekregen. Ook worden in die landen rechten van burgers ingeperkt, of dreigen ze te worden ingeperkt.
In deze les komen vijf voorbeelden hiervan aan bod.
Plan van aanpak:
Trek voor de les 1 uur uit. Hiervan ruimt u de eerste 25 minuten in voor leeswerk. De leerlingen lezen individueel de volgende bronnen: ‘De grote verschillen’, ‘Democratie in cijfers’ en ‘Wat doen de VN?’
Daarna wordt het tijd voor het tweede deel van de opdracht. U deelt de klas in vijf groepen in. U laat elke groep één land kiezen waar in de les een bron over is opgenomen met als titel ‘Democratie in verdrukking + landnaam'. Het gaat om Brazilië, Hongarije, Hongkong, Rusland en Nicaragua. Het is wel de bedoeling dat elk van deze voorbeelden éénmaal aan bod komt.
Elke groep maakt ter afsluiting van het onderzoek een pamflet voor de burgers van het land dat ze hebben onderzocht. In dat pamflet worden burgers opgeroepen in verzet te komen tegen het uithollen van de democratie in hun land. Het moet ook duidelijk maken hoe de democratie wordt uitgehold.
Als alle groepen klaar zijn, bekijkt en beoordeelt u de pamfletten.
Uitwerking:
De landen hebben met elkaar gemeen dat de landelijke politiek er tornt aan de scheiding van de drie machten en dat ze hun burgers niet allemaal als gelijken behandelen. In Hongarije, Hongkong, Rusland en Nicaragua worden onafhankelijke media steeds meer buitenspel gezet.
In Brazilië blijkt het staatshoofd niet bereid om naar adviezen van leden van zijn kabinet en van deskundigen te luisteren, ook waar het gaat om de bestrijding van de epidemie van Covid-19 in het land. Bij die bestrijding steunt hij allerminst de aanpak die lagere overheden in het land hierbij volgen.
In Hongkong wordt het democratisch bestel onder druk gezet door de Volksrepubliek China en via de zittende regering van deze stad.
Deze les past bij:
Kerndoel 39: De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een beargumenteerd standpunt in te nemen en te verdedigen, en daarbij respectvol met kritiek om te gaan.
Kerndoel 44: De leerling leert op hoofdlijnen hoe het Nederlandse politieke bestel als democratie functioneert en leert hoe mensen op verschillende manieren bij politieke processen betrokken kunnen zijn.
- De leerlingen kunnen enkele verschillen tussen leven in een democratie en leven in een dictatuur benoemen en beschrijven.
- De leerlingen kunnen enkele artikelen uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties noemen die gaan over wetgeving, politiek bestuur en de vrijheid van meningsuiting en vereniging.
- De leerlingen kunnen aan de hand van die artikelen en van de verschillen tussen het leven in een dictatuur en het leven in een democratie het democratisch gehalte van het bestuur van een land toetsen.
De leerlingen hebben de opdracht in de les goed gemaakt als hun pamflet:
- duidelijk maakt tegen welke inbreuken op het democratisch bestel van hun land burgers kunnen en moeten protesteren;
- beknopt en helder geformuleerd is, en
- door zijn opmaak de aandacht van de lezer vangt en vasthoudt.