Soms kom je de begrippen ‘circulaire economie’ of ‘kringloopeconomie’ tegen. Deze begrippen betekenen allebei: een economisch systeem waarin afval als grondstof voor het maken van nieuwe producten wordt gebruikt. En waarin uit die producten afval ontstaat dat wordt gebruikt als grondstof voor het maken van nieuwe producten, enzovoort. Misschien denk je: zeker iets dat in 2050 een feit kan zijn, of misschien pas in 2100. In werkelijkheid zitten we er al in. Min of meer dan, omdat er nog steeds afval wordt weggegooid of vernietigd in plaats van hergebruikt.
Een voorbeeld van een model van een circulaire economie
Het weggooien of vernietigen van afval moet helemaal stoppen, vinden ecologen. Niet alleen omwille van de natuur, een leefbaar milieu en om de opwarming van de aarde af te remmen, maar ook omwille van onze welvaart.
Hoe dat precies zit onderzoeken jullie aan de hand van de bronnen in de les.
Jullie gaan na:
- Waar je aan merkt dat we al voor een (beperkt) deel in een circulaire economie leven;
- Wat er nog meer kan worden gedaan om tot een volledig circulaire economie te komen;
- Waarom dat goed is voor de natuur;
- Waarom we er op die manier voor zorgen dat toekomstige generaties in een schoon milieu kunnen wonen,
- Waarom dit een manier is om de opwarming van de aarde af te remmen
- Hoe een circulaire economie ervoor zorgt dat onze welvaart niet in gevaar komt
Aan de hand van de antwoorden op deze vragen maken jullie een podcast in zes delen.
Voor deze opdracht krijg je 2 lesuren de tijd.
Kijk eerst naar de video in Bron: Jouw afval. Daar krijg je 5 minuten voor.
Daarna verdelen we de klas in zes groepen. Elke groep krijgt een van de bovenstaande vragen toegewezen.
Zoek samen met de klasgenoten in jouw groep uit of in de overige bronnen de informatie te vinden is, die je nodig hebt om antwoord te geven op de vraag die jullie toegewezen gekregen hebben. Jullie kunnen daarnaast op internet de benodigde informatie zoeken.
Werk het resultaat van jullie onderzoek uit in een presentatie. Dat doe je in de vorm van een podcast. Daar krijgen jullie 40 minuten de tijd voor.
In het tweede lesuur speelt iedere groep zijn podcast voor de klas af.
De klas kan eventueel laten horen wat ze van het resultaat van de verschillende groepen vindt.
Tenslotte bedenken de leerlingen hoe zij een eigen bijdrage kunnen leveren aan een circulaire economie.
Kijk naar de YouTube-video ‘Wat gebeurt er met jouw afval?’:
Op steeds meer plekken kun je spullen afgeven die je niet meer wil gebruiken of die kapot zijn gegaan. Ook kun je in winkels je oude smartphone inleveren, als je er een nieuwe koopt.
Veel gemeentes hebben een milieustraat, een speciale plek waar je veel soorten afval kunt afgeven, bijvoorbeeld ook in Helmond. Kijk naar de YouTube-video ‘Afvalcoaches – Welk afval kan ik kwijt in de Milieustraat?’:
Kijk naar de SchoolTV-video ‘CO2 en het broeikaseffect’:
Omdat er bij het verstoken van fossiele brandstoffen CO2 vrijkomt en bij het winnen ervan ook veel methaan, moeten we ons verbruik van fossiele brandstoffen verminderen en uiteindelijk beëindigen. Daar zijn klimatologen, milieudeskundigen, energie-experts en beleidsmakers het steeds meer over eens.
Om van de fossiele brandstoffen af te komen, moeten we onder meer vaker gebruikmaken van zonlicht en windkracht als energiebron. Daar zijn weer steeds meer andere grondstoffen voor nodig. Het gaat om metalen die nu al worden gebruikt om zonnepanelen, windmolens, elektrische auto’s en batterijen te produceren. Probleem is dat die metalen vaak moeilijk te winnen zijn en dat die winning daardoor hoge kosten met zich meebrengt. Bovendien zorgt dat ook voor een sterke milieuvervuiling. Soms moeten vele tonnen rots worden vermalen en met chemische stoffen worden behandeld om aan een kilo van een metaal, zoals bijvoorbeeld goud, te komen.
Batterijen zijn nodig voor velerlei toepassingen, zoals elektrische auto’s. Ze kunnen ook gebruikt worden om overschotten van stroom uit zonlicht en windkracht op te slaan, als die energiebronnen een tijd lang meer stroom leveren dan er op dat moment door gebruikers wordt afgenomen. Als de stroomproductie daarna lager wordt, kunnen die overschotten worden aangesproken. Deze technologie staat nog in de kinderschoenen en is nog te duur om op grote schaal toe te passen.
Thuisbatterij van Tesla
Aan het gebruik van metalen die in zonnepanelen, windmolens, elektrische auto’s en batterijen, smartphones en andere micro-elektronica verwerkt worden, kleeft vaak nog wel een probleem. Veel van die metalen komen uit een klein aantal landen, waaronder China en de Democratische Republiek Congo. Europa, de Verenigde Staten en andere rijke landen zijn nu al sterk afhankelijk van die kleine groep landen.
In de Democratische Republiek Congo worden enkele metalen die in smartphones komen te zitten gedolven in mijnen die vaak in handen zijn van gewapende groepen, die tegen elkaar vechten om de controle over die mijnen. Bovendien werken in die mijnen vaak kindarbeiders. Dat zijn kinderen jonger dan 15 jaar, die volgens internationale afspraken niet mogen werken.
Kinderarbeid in een kobaltmijn in Congo
China heeft een dictatoriaal bewind en is een wereldmacht die steeds meer invloed heeft op en in landen waar het zaken mee doet, mede dankzij de belangrijke, en vaak zeldzame metalen die het uitvoert. Dit vinden westerse landen, en dan vooral wereldmacht de Verenigde Staten, een zorgelijke ontwikkeling.
De Verenigde Staten en Europa vinden het geen prettig idee dat veel van de metalen in windmolens, zonnepanelen, enzovoort uit China komen, of uit de Democratische Republiek Congo of uit een ander land met een dictatuur of een land waar zich interne conflicten afspelen. Dat onbehagen van de westerse landen groeit, omdat de wereldwijde vraag naar die metalen snel stijgt.
Daarom proberen landen in Europa andere leveranciers te vinden voor die metalen. Daarnaast zoeken en beproeven wetenschappers en technici manieren om die metalen terug te winnen uit afgedankte spullen. Zo zou de circulaire economie helpen de afhankelijkheid van vooral China te verminderen.
Economen, ecologen en andere milieudeskundigen, klimatologen, en ook mensen die de geopolitieke situatie in de wereld beroepsmatig in de gaten houden, vinden het belangrijk dat ons systeem van productie en consumptie circulair wordt.
Die circulariteit houdt in dat geen afval meer wordt weggegooid of vernietigd. In plaats daarvan wordt al het afval van menselijke makelij verwerkt tot nieuwe producten. Zodra die producten afval worden, door slijtage of op enige andere manier, moet dat afval weer worden verwerkt tot nieuwe producten.
De leerlingen onderzoeken hoe deze circulaire economie in de praktijk al gedeeltelijk te zien is en hoe deze verder kan worden doorgevoerd.
Plan van aanpak
Voor deze les trekt u twee lesuren uit.
Eerste lesuur
U laat de leerlingen de video zien in Bron: Jouw afval. Trek er 5 minuten voor uit.
Daarna laat u de leerlingen in zes groepen werken aan het eindproduct, een serie van podcasts die samen een dossier vormen over de werking en de noodzaak van een systeem van productie en consumptie waarin geen afval meer wordt weggegooid of vernietigd. Voor deze activiteit trekt u 40 minuten uit.
U verdeelt de klas in zes groepen.
Iedere groep krijgt een van de volgende vragen toegewezen om te onderzoeken:
- Waaraan merk je dat we al deels in een circulaire economie leven;
- Wat kan er nog meer worden gedaan om tot een volledig circulaire economie te komen;
- Waarom is dat goed voor de natuur;
- Waarom zorgen we er op die manier voor dat toekomstige generaties in een schoon milieu kunnen wonen,
- Waarom is dit een manier om de opwarming van de aarde af te remmen, en
- Waarom helpt een circulaire economie voorkomen dat onze welvaart in gevaar komt.
Elke groep verwerkt het antwoord op hun vraag in hun bijdrage aan het eindproduct.
Tweede lesuur
Iedere groep speelt zijn bijdrage aan het eindproduct voor de klas af. Tenslotte bedenken de leerlingen hoe zij een eigen bijdrage kunnen leveren aan een circulaire economie.
Uitwerking
Waaraan is te merken dat we al deels in een circulaire economie leven?
Dat zie je al als je nagaat dat iedereen papier, gft-afval, plastic, oude metalen en afgedankte kleding gescheiden kan laten ophalen of inleveren. Het doel is het hergebruik van deze soorten afval.
Verder zijn er zogenaamde kringloopwinkels die tweedehands spullen verkopen, zoals meubels en kleren.
Veel gemeenten hebben een milieustraat waar je allerlei soorten afval kwijt kunt dat vervolgens worden hergebruikt.
Wie een nieuwe koelkast of wasmachine koopt en laat bezorgen, kan de oude apparaten door de bezorger laten meenemen. Van de oude apparaten worden de bruikbare onderdelen hergebruikt.
Steeds vaker besluiten mensen kapotte spullen niet meteen weg te gooien, maar te laten repareren, zodat die spullen langer meegaan. Ook dat draagt bij aan een circulaire economie.
Wat kan er nog meer worden gedaan om een volledig circulaire economie te realiseren?
Kort gezegd: meer van hetzelfde. Fabrikanten spelen op de circulaire economie in door hun producten steeds meer zo te maken dat onderdelen ervan en hierin verwerkte materialen te hergebruiken zijn. Betrekkelijk nieuw is dat dit ook gebeurt met zeldzame metalen in smartphones, tablets e.d.
Waarom is dat goed voor de natuur?
De winning van grondstoffen voor producten legt soms (veel) beslag op gebieden met een rijk ecosysteem. Een van de bekendste voorbeelden hiervan is dat bomen worden gerooid om uit hout stoffen te halen die voor de papierfabricage. Een ander bekend voorbeeld is dat grote stukken terrein worden afgegraven om bijvoorbeeld bruinkool, of andere ertsen te delven. Dat gaat soms ten koste van de natuur, en overigens ook ten koste van woongebieden, omdat veel mensen moeten verhuizen voor de winning van bruinkool.
Waarom zorgen we er op die manier voor dat toekomstige generaties in een schoon milieu kunnen wonen?
Bij de winning van sommige grondstoffen worden chemicaliën gebruikt om die grondstoffen uit gesteenten te halen. Hierdoor ontstaat er veel vervuiling. Hergebruik van die grondstoffen helpt dit probleem te verminderen. Ook raken grondstoffen, waarvan de voorraad altijd eindig is, minder snel op. Zo helpt hergebruik van afval niet alleen ervoor te zorgen dat toekomstige generaties in een redelijk schoon milieu kunnen leven, maar ook dat er voor die toekomstige generaties ook nog grondstoffen beschikbaar zullen zijn. Ook blijven er meer van de eindige energiebronnen beschikbaar voor toekomstige generaties, omdat hergebruik van producten of het afval er van, minder energie kost dan het maken van nieuwe producten. Een concreet voorbeeld: een fles goed schoonmaken en hergebruiken kost minder energie dan een nieuwe fles maken.
Waarom is dit een manier om de opwarming van de aarde af te remmen?
De energiebesparing die wordt bereikt door grondstoffen uit oude producten te gebruiken voor het maken van nieuwe, draagt bij aan het afremmen van de opwarming van de aarde omdat er dan minder fossiele brandstoffen worden verstookt. Bij het winnen van die brandstoffen ontstaat namelijk het broeikasgas methaan en bij het gebruik van die brandstoffen komt veel CO2 vrij, eveneens een broeikasgas. Daardoor draagt het verbruik van die brandstoffen bij aan een versterkt broeikaseffect in de dampkring van de aarde. De aarde warmt daardoor sneller op. Vermindering van het gebruik van fossiele brandstoffen zorgt voor een kleinere bijdrage aan die opwarming.
Daar komt nog bij dat hergebruik van grondstoffen voor papier en andere producten het rooien van bomen helpt verminderen. Bomen hebben namelijk een aanzienlijke rol in het opruimen van de CO2 in de dampkring.
Waarom helpt een circulaire economie voorkomen dat onze welvaart in gevaar komt in een wereld die gekenmerkt wordt door spanningen tussen grootmachten?
Landen die een grote rol speelt in de wereldwijde productie van een of meer belangrijke grondstoffen hebben daardoor grote macht in de wereldeconomie. Dat is op moment van schrijven bijvoorbeeld het geval met Rusland, dat een van de grootste exporteurs ter wereld is van fossiele brandstoffen. Dat zal ook steeds meer het geval zijn met China en enkele andere landen, omdat die belangrijke exporteurs zijn van grondstoffen voor smartphones, zonnepanelen, windmolens, batterijen en dergelijke.
Deze landen kunnen hun machtspositie op de wereldwijde grondstoffenmarkt gebruiken om meer invloed te krijgen op de economie en de politiek van landen die hun grondstoffen afnemen. Dat kunnen ze doen door de grondstoffen die ze exporteren extra duur te maken, door de uitvoer ervan aan bepaalde voorwaarden te binden en/of door te dreigen met een exportstop naar een of meer afnemers. Zo heeft Rusland in 2022 gedreigd met een exportstop van aardgas naar meerdere landen van de Europese Unie. Ook heeft Rusland geëist dat deze Europese landen het aardgas, dat ze nu nog van Rusland kopen, in roebels betalen, in plaats van in euro’s of dollars.
Daarom zoeken westerse landen niet alleen naar nieuwe leveranciers van belangrijke grondstoffen. Ook willen ze het verbruik van die grondstoffen beperken door steeds meer over te stappen op een circulaire economie.
De economieën, en daarmee de welvaart van de burgers in westerse landen, worden zo minder kwetsbaar voor allerlei vormen van machtspolitiek door leveranciers van grondstoffen, zoals Rusland.
Kerndoelen
28. De leerling leert vragen over natuurwetenschappelijke, technologische en zorg-gerelateerde onderwerpen om te zetten in onderzoeksvragen, een onderzoek over een natuurwetenschappelijk onderwerp uit te voeren en de uitkomsten daarvan te presenteren.
29. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de levende en niet-levende natuur, en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven.
- De leerlingen kunnen uitleggen wat een circulaire of kringloopeconomie is.
- De leerlingen kunnen voorbeelden noemen van hoe dit systeem nu al in de praktijk werkt.
- De leerlingen kunnen uitleggen hoe dit systeem meehelpt de natuur en het milieu te ontzien.
- De leerlingen kunnen uitleggen hoe dit systeem de opwarming van de aarde helpt afremmen.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom het voor onze welvaart belangrijk is om steeds meer over te stappen naar een circulaire economie.
De leerlingen hebben de opdracht in de les goed gemaakt als hun eindproduct:
- een heldere weergave is van wat een circulaire economie is;
- laat zien hoe zo’n economie in de praktijk werkt of zal werken, en
- laat zien welke voordelen een circulaire economie heeft boven het huidige systeem van productie en consumptie.