Economen, ecologen en andere milieudeskundigen, klimatologen, en ook mensen die de geopolitieke situatie in de wereld beroepsmatig in de gaten houden, vinden het belangrijk dat ons systeem van productie en consumptie circulair wordt.
Die circulariteit houdt in dat geen afval meer wordt weggegooid of vernietigd. In plaats daarvan wordt al het afval van menselijke makelij verwerkt tot nieuwe producten. Zodra die producten afval worden, door slijtage of op enige andere manier, moet dat afval weer worden verwerkt tot nieuwe producten.
De leerlingen onderzoeken hoe deze circulaire economie in de praktijk al gedeeltelijk te zien is en hoe deze verder kan worden doorgevoerd.
Plan van aanpak
Voor deze les trekt u twee lesuren uit.
Eerste lesuur
U laat de leerlingen de video zien in Bron: Jouw afval. Trek er 5 minuten voor uit.
Daarna laat u de leerlingen in zes groepen werken aan het eindproduct, een serie van podcasts die samen een dossier vormen over de werking en de noodzaak van een systeem van productie en consumptie waarin geen afval meer wordt weggegooid of vernietigd. Voor deze activiteit trekt u 40 minuten uit.
U verdeelt de klas in zes groepen.
Iedere groep krijgt een van de volgende vragen toegewezen om te onderzoeken:
- Waaraan merk je dat we al deels in een circulaire economie leven;
- Wat kan er nog meer worden gedaan om tot een volledig circulaire economie te komen;
- Waarom is dat goed voor de natuur;
- Waarom zorgen we er op die manier voor dat toekomstige generaties in een schoon milieu kunnen wonen,
- Waarom is dit een manier om de opwarming van de aarde af te remmen, en
- Waarom helpt een circulaire economie voorkomen dat onze welvaart in gevaar komt.
Elke groep verwerkt het antwoord op hun vraag in hun bijdrage aan het eindproduct.
Tweede lesuur
Iedere groep speelt zijn bijdrage aan het eindproduct voor de klas af. Tenslotte bedenken de leerlingen hoe zij een eigen bijdrage kunnen leveren aan een circulaire economie.
Uitwerking
Waaraan is te merken dat we al deels in een circulaire economie leven?
Dat zie je al als je nagaat dat iedereen papier, gft-afval, plastic, oude metalen en afgedankte kleding gescheiden kan laten ophalen of inleveren. Het doel is het hergebruik van deze soorten afval.
Verder zijn er zogenaamde kringloopwinkels die tweedehands spullen verkopen, zoals meubels en kleren.
Veel gemeenten hebben een milieustraat waar je allerlei soorten afval kwijt kunt dat vervolgens worden hergebruikt.
Wie een nieuwe koelkast of wasmachine koopt en laat bezorgen, kan de oude apparaten door de bezorger laten meenemen. Van de oude apparaten worden de bruikbare onderdelen hergebruikt.
Steeds vaker besluiten mensen kapotte spullen niet meteen weg te gooien, maar te laten repareren, zodat die spullen langer meegaan. Ook dat draagt bij aan een circulaire economie.
Wat kan er nog meer worden gedaan om een volledig circulaire economie te realiseren?
Kort gezegd: meer van hetzelfde. Fabrikanten spelen op de circulaire economie in door hun producten steeds meer zo te maken dat onderdelen ervan en hierin verwerkte materialen te hergebruiken zijn. Betrekkelijk nieuw is dat dit ook gebeurt met zeldzame metalen in smartphones, tablets e.d.
Waarom is dat goed voor de natuur?
De winning van grondstoffen voor producten legt soms (veel) beslag op gebieden met een rijk ecosysteem. Een van de bekendste voorbeelden hiervan is dat bomen worden gerooid om uit hout stoffen te halen die voor de papierfabricage. Een ander bekend voorbeeld is dat grote stukken terrein worden afgegraven om bijvoorbeeld bruinkool, of andere ertsen te delven. Dat gaat soms ten koste van de natuur, en overigens ook ten koste van woongebieden, omdat veel mensen moeten verhuizen voor de winning van bruinkool.
Waarom zorgen we er op die manier voor dat toekomstige generaties in een schoon milieu kunnen wonen?
Bij de winning van sommige grondstoffen worden chemicaliën gebruikt om die grondstoffen uit gesteenten te halen. Hierdoor ontstaat er veel vervuiling. Hergebruik van die grondstoffen helpt dit probleem te verminderen. Ook raken grondstoffen, waarvan de voorraad altijd eindig is, minder snel op. Zo helpt hergebruik van afval niet alleen ervoor te zorgen dat toekomstige generaties in een redelijk schoon milieu kunnen leven, maar ook dat er voor die toekomstige generaties ook nog grondstoffen beschikbaar zullen zijn. Ook blijven er meer van de eindige energiebronnen beschikbaar voor toekomstige generaties, omdat hergebruik van producten of het afval er van, minder energie kost dan het maken van nieuwe producten. Een concreet voorbeeld: een fles goed schoonmaken en hergebruiken kost minder energie dan een nieuwe fles maken.
Waarom is dit een manier om de opwarming van de aarde af te remmen?
De energiebesparing die wordt bereikt door grondstoffen uit oude producten te gebruiken voor het maken van nieuwe, draagt bij aan het afremmen van de opwarming van de aarde omdat er dan minder fossiele brandstoffen worden verstookt. Bij het winnen van die brandstoffen ontstaat namelijk het broeikasgas methaan en bij het gebruik van die brandstoffen komt veel CO2 vrij, eveneens een broeikasgas. Daardoor draagt het verbruik van die brandstoffen bij aan een versterkt broeikaseffect in de dampkring van de aarde. De aarde warmt daardoor sneller op. Vermindering van het gebruik van fossiele brandstoffen zorgt voor een kleinere bijdrage aan die opwarming.
Daar komt nog bij dat hergebruik van grondstoffen voor papier en andere producten het rooien van bomen helpt verminderen. Bomen hebben namelijk een aanzienlijke rol in het opruimen van de CO2 in de dampkring.
Waarom helpt een circulaire economie voorkomen dat onze welvaart in gevaar komt in een wereld die gekenmerkt wordt door spanningen tussen grootmachten?
Landen die een grote rol speelt in de wereldwijde productie van een of meer belangrijke grondstoffen hebben daardoor grote macht in de wereldeconomie. Dat is op moment van schrijven bijvoorbeeld het geval met Rusland, dat een van de grootste exporteurs ter wereld is van fossiele brandstoffen. Dat zal ook steeds meer het geval zijn met China en enkele andere landen, omdat die belangrijke exporteurs zijn van grondstoffen voor smartphones, zonnepanelen, windmolens, batterijen en dergelijke.
Deze landen kunnen hun machtspositie op de wereldwijde grondstoffenmarkt gebruiken om meer invloed te krijgen op de economie en de politiek van landen die hun grondstoffen afnemen. Dat kunnen ze doen door de grondstoffen die ze exporteren extra duur te maken, door de uitvoer ervan aan bepaalde voorwaarden te binden en/of door te dreigen met een exportstop naar een of meer afnemers. Zo heeft Rusland in 2022 gedreigd met een exportstop van aardgas naar meerdere landen van de Europese Unie. Ook heeft Rusland geëist dat deze Europese landen het aardgas, dat ze nu nog van Rusland kopen, in roebels betalen, in plaats van in euro’s of dollars.
Daarom zoeken westerse landen niet alleen naar nieuwe leveranciers van belangrijke grondstoffen. Ook willen ze het verbruik van die grondstoffen beperken door steeds meer over te stappen op een circulaire economie.
De economieën, en daarmee de welvaart van de burgers in westerse landen, worden zo minder kwetsbaar voor allerlei vormen van machtspolitiek door leveranciers van grondstoffen, zoals Rusland.
Kerndoelen
28. De leerling leert vragen over natuurwetenschappelijke, technologische en zorg-gerelateerde onderwerpen om te zetten in onderzoeksvragen, een onderzoek over een natuurwetenschappelijk onderwerp uit te voeren en de uitkomsten daarvan te presenteren.
29. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de levende en niet-levende natuur, en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven.