Tijdens het apartheidsbewind in Zuid-Afrika pleegden medewerkers van dit bewind misdrijven tegen burgers, waaronder mensen die in verzet kwamen tegen het bewind.
Na de afschaffing van de apartheid riepen velen om vergelding: de daders van die misdrijven dienden streng te worden gestraft. Daartoe zou een tribunaal worden gehouden, zoals dat na diverse oorlogen is gebeurd, bijvoorbeeld na de Tweede Wereldoorlog. Kregen die hun zin, of koos men voor een andere aanpak om met dit hoofdstuk uit de Zuid-Afrikaanse geschiedenis in het reine te komen? En waarom dan?
Dat ontdekken leerlingen in deze les.
Plan van aanpak
Voor deze les trekt u twee lesuren uit.
U laat de leerlingen in het eerste lesuur eerst de twee video's zien. Trek daar 10 minuten voor uit.
Daarna maakt u vijf groepen die elk een aflevering maken van een podcastserie of een serie interviews over de Waarheids- en Verzoeningscommissie in Zuid-Afrika. Hiervoor ruimt u 40 minuten in.
Iedere groep maakt een podcast over één van de volgende onderwerpen:
- Leven met Apartheid;
- Ubuntu;
- Nelson Mandela;
- Desmond Tutu;
- De Waarheids- en Verzoeningscommissie.
Bij elk van de onderwerpen is een bron te vinden in de les.
Geef ook de instructie mee dat de podcast of het interview maar een paar minuten mag duren, omdat ook de aandacht van de geïnteresseerde luisteraar na verloop van tijd verslapt.
In het tweede lesuur vraagt u iedere groep om hun podcast voor de klas af te spelen of een interview te houden.
Daarna bespreekt u met de leerlingen de inhoud van de podcasts of intgerviews (met u als interviewer).
Uitwerking
Apartheid is een systeem van rassenscheiding dat vanaf het begin van de 20e eeuw geleidelijk aan in Zuid-Afrika werd ingevoerd. Aan het begin van de film Gandhi van David Attenborough uit 1983 zie je hoe Mahatma Gandhi, die toen in Zuid-Afrika woonde, hardhandig uit een trein wordt gezet, omdat hij in een coupé zat die gereserveerd was voor witte mensen. Vanaf 1948 kreeg het systeem, ook wel aangeduid als ‘gescheiden ontwikkeling’, zijn definitief vorm.
Een onderdeel van het systeem was dat de zwarte inwoners van het land in gebieden moesten wonen die thuislanden werden genoemd. Alleen als ze werk hadden buiten die gebieden, mochten ze in gebied wonen dat vooral voor witten was bestemd. Daarvoor werden townships gebouwd, vlakbij steden als Johannesburg. Wie buiten een thuisland woonde, moest altijd met speciale passen aantonen dat hij of zij daar ook toestemming voor had.
Een ander kenmerk van het systeem was dat witte en zwarte mensen letterlijk van elkaar gescheiden leefden. In de film ‘Clipphanger – Wat is Apartheid?’ is te zien wat dat betekent voor het dagelijks leven van beide bevolkingsgroepen.
Het meest in het oog springende kenmerk van het systeem was dat er sprake was van achterstelling van de zwarte bevolking ten opzichte van de witte bevolking. Het onderwijs was voor zwarten slechter, wat ook gold voor de gezondheidszorg en de openbare voorzieningen in de townships.
Ook hadden zwarte mensen minder kans op goede banen dan witte mensen. Bovendien lagen de thuislanden in gebieden waar bodem en klimaat weinig geschikt waren voor intensieve landbouw en tenslotte namen die gebieden samen maar een klein deel van het totale grondgebied van Zuid-Afrika in beslag. Er was verzet tegen de rassenscheiding. Dat kwam vooral van het African National Congres ANC. Ook vanuit het buitenland kwam er verzet, van mensenrechtenactivisten, artiesten en politici.
In de loop van de jaren ’80 bouwde de Zuid-Afrikaanse regering het systeem van rassenscheiding in beperkte mate af. In 1990 werd de apartheid helemaal afgeschaft.
Vooral tussen 1948 en 1990 werden veel zwarte mensen slachtoffer van gerechtelijke vervolging of politiegeweld, omdat ze regels overtraden die bij het apartheidssysteem horen of omdat ze verzet pleegden tegen het systeem. Veel leiders van het ANC waaronder Nelson Mandela kregen lange gevangenisstraffen of ze vluchtten het land uit om aan strafvervolging te ontkomen. Dat geweld en die vervolgingen namen zulke ernstige vormen aan dat na de afschaffing van de apartheid door velen geroepen werd om diegenen die hiervan verdacht werden voor een tribunaal te brengen. Dat tribunaal zou dan strenge straffen moeten uitdelen aan mensen die zich schuldig hadden gemaakt aan ernstige misdrijven binnen het apartheidssysteem.
Tijdens overleg tussen het ANC en de Nasionale Party, de partij die de macht had in het land, werd besloten tot de oprichting van iets dat op een tribunaal lijkt, maar dan met andere oogmerken dan het opleggen van straffen aan de daders. De nadruk kwam te liggen op vergeving en verzoening en niet op vergelding. Dat valt al af te lezen uit de naam ‘Waarheids- en Verzoeningscommissie’, die aan dat tribunaal gegeven werd.
Naast ruime aandacht voor daders was er ook grote aandacht voor slachtoffers van misdrijven, begaan door het apartheidsregime. Slachtoffers konden bij de commissie een claim indienen om schadeloos gesteld te worden en eerherstel te krijgen. Daders konden rekenschap afleggen voor hun misdrijven en amnestie krijgen als ze de hele waarheid vertelden en niets dan de waarheid.
De commissie werd geleid door aartsbisschop Desmond Tutu, een voormalige mensenrechtenactivist, die altijd geweldloos te werk ging. Deze Anglicaanse geestelijke wilde ook dat de commissie niet als een tribunaal aan strafvervolging ging doen. Hij vond verzoening onontbeerlijk bij het verwerken van het gewelddadige verleden van het land. Deze opvatting komt voort uit Ubuntu, een wijsgerige stroming die grote invloed heeft op het geestelijk en cultureel leven in Zuid-Afrika en enkele van haar buurlanden.
De commissie was werkzaam van 1994 tot 2001. De zittingen van de commissie vonden plaats tussen eind 1995 en 1997. De commissie had een afdeling mensenrechtenschendingen, een afdeling amnestie en een afdeling schadeloosstelling en eerherstel.
De commissie kreeg ook kritiek omdat ook leden van oppositiegroepen als het ANC zich moesten verantwoorden voor hun (gewelds)misdrijven en omdat enkele kopstukken van het apartheidsregime niet werden gehoord door de commissie.
Het tribunaal, voor zover het een tribunaal was, kreeg navolging in onder andere Chili, waar afgerekend werd met de misdrijven begaan namens het bewind van Augusto Pinochet, die aan de macht was van 1973 tot 1990.
Naar: https://nl.wikipedia.org/wiki/Zuid-Afrikaanse_Waarheids-_en_Verzoeningscommissie
Kerndoelen
39. De leerling leert een eenvoudig onderzoek uit te voeren naar een actueel maatschappelijk verschijnsel en de uitkomsten daarvan te presenteren.
40. De leerling leert historische bronnen te gebruiken om zich een beeld van een tijdvak te vormen of antwoorden te vinden op vragen, en hij leert daarbij ook de eigen cultuurhistorische omgeving te betrekken.