Eind 2004 verscheen een rapport waarin secretaris-generaal van de VN Kofi Annan het advies kreeg om de Verenigde Naties ingrijpend te hervormen, en zeker de Veiligheidsraad. Hiervan moet in ieder geval de samenstelling worden veranderd. Dat laatste zou een ingrijpende maatregel zijn, omdat deze raad het enige onderdeel is van de VN, dat kan besluiten tot het gebruik van geweld.
Over de hervorming van de Veiligheidsraad wordt al sinds de jaren ‘60 overlegd. Dat er desondanks in al die jaren niets is veranderd, ligt vooral aan de samenstelling van het orgaan.
De raad heeft vijf permanente leden met vetorecht en tien roulerende leden zonder vetorecht. Dat die tien leden om de paar jaar rouleren, daar heeft iedereen vrede mee. Maar niet iedereen is ingenomen met de rol die de permanente leden met hun vetorecht hebben. Die kunnen immers elk voorstel van de raad blokkeren en zo in feite het beleid van de Verenigde Naties in alle essentiële kwesties bepalen.
In 1945 representeerde de raad de machtsverhoudingen in de wereld zoals die toen waren. Maar toen al was te beargumenteren dat Frankrijk en China hun status als permanent lid alleen maar te danken hadden aan het feit dat het de Verenigde Staten en Engeland toen goed uitkwam dat die twee landen die status kregen. China en Frankrijk waren toen mogendheden van de tweede rang. Frankrijk is dat in 2005 nog steeds, maar China is druk bezig een mogendheid van de eerste rang te worden.
De Chinese president Xi Jinping bezoekt het VN kantoor in Genève in 2017
In 2005 is alleen het permanente lidmaatschap van de Verenigde Staten en van China vanzelfsprekend. Of Rusland dat speciale lidmaatschap waardig is, valt te betwijfelen. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zijn dat in ieder geval niet en zouden eigenlijk verwijderd moeten worden als permanent lid en alleen als roulerend lid, dus af en toe in de raad mogen zitten. Maar omdat hun permanente lidmaatschap een laatste herinnering is aan hun lang vervlogen status als wereldmacht, is het te verwachten dat ze koste wat het kost permanent lid willen blijven. En omdat zij het vetorecht hebben, kunnen zij elke hervorming blokkeren die hen niet bevalt.
De enige mogelijkheid tot verandering is uitbreiding van het aantal permanente leden. Daarbij zou het zeer onverstandig zijn de nieuwe permanente leden ook het vetorecht te geven, want dat zou het vrijwel onmogelijk maken om ergens een besluit over te nemen.
Welke landen zouden als nieuw permanent lid in de raad de wereldorde van nu beter doen weerspiegelen? Te denken valt aan Brazilië, Mexico, Egypte, Nigeria, Zuid-Afrika, India, Indonesië, Duitsland en Japan. Duitsland en Japan passen niet alleen in deze rij omdat het grote mogendheden zijn geworden, maar ook omdat die meer betalen aan de VN dan de huidige permanente leden, met uitzondering van de Verenigde Staten.
Zelfs als de raad wordt uitgebreid – wat overigens niet snel zal gebeuren - blijft het merkwaardig dat Frankrijk en Engeland het vetorecht hebben. Afschaffing van het vetorecht zou echter voor de echte grote mogendheden onaanvaardbaar zijn.
Naar: ‘Veiligheidsraad’, door Maarten van Rossem, in Historisch Nieuwsblad