Nederlanders denken verschillend over hoe we in onze pluriforme en multiculturele samenleving moeten leven. Globaal zijn er twee visies hierop te onderscheiden: de cultuurrelativistische en de cultuuruniversalistische.
Cultuurrelativisten vinden dat elke cultuur van gelijke waarde is en dat je je eigen cultuur dus altijd in zijn geheel mag behouden.
Cultuuruniversalisten vinden dat de ene cultuur beter is dan de andere cultuur. Zij vinden dus dat immigranten zich moeten aanpassen aan onze cultuur. Dat heet assimilatie. Sommige cultuuruniversalisten vinden zelfs dat mensen die een andere cultuur hebben (en soms ook van een ander ras zijn) niet in ons land mogen worden toegelaten en voor zover ze al in ons land zijn, weg moeten. Deze cultuuruniversalisten willen zo de cultuur in ons land beschermen tegen invloeden van andere culturen.
Aan de hand van welke cultuurelementen kun je zien in welke mate iemand zich aan de Nederlandse cultuur heeft aangepast? Dat zijn:
- A-elementen. Die hebben betrekking op centrale Nederlandse waarden en regels (zoals de Grondwet);
- B-elementen. Die gaan over het publieke leven (zoals school, werk), en
- C-elementen. Die betreffen privézaken (zoals kleding, muziek, relatievorming, huisinrichting).
Over het dragen van een Boerka en een Niqab in het openbaar is in Nederland veel discussie geweest. In principe mag je
deze kledingstukken gewoon dragen, maar niet in onderwijs- en zorginstellingen, het openbaar vervoer en overheidsgebouwen
Hoe mensen over verschillen in culturen denken, zie je ook bij beleidsprogramma’s van politieke partijen. Vier denkrichtingen zijn hierin te onderscheiden.
Progressief
Progressieve politici vinden dat immigranten de Nederlandse basiswaarden en regels moeten accepteren, maar niet noodzakelijk overnemen. De ene cultuur is niet per definitie beter dan een andere. De eigen B- en C-cultuurelementen mogen in stand blijven. Mensen met deze visie zijn voor het mozaïekscenario, waarin culturen elkaar wederzijds beïnvloeden, maar die niet in elkaar overlopen.
Midden
Politici uit het midden vinden dat nieuwkomers de centrale Nederlandse waarden en regels moeten overnemen. Hun oorspronkelijke leefstijl in het publieke leven kan in stand blijven, net als hun privéleven. Mensen met deze visie zijn voor het regenboogscenario, waarin verschillende culturen naast elkaar leven en zich toch een beetje aanpassen aan elkaar.
Conservatief
Rechtse politici vinden dat nieuwkomers alleen hun oorspronkelijke cultuur mogen behouden wat betreft het privéleven, verder moeten ze zich aanpassen en moeten ze inburgeren. Individualiteit is belangrijk en mensen moeten niet als een lid van een groep gezien worden, maar als een vrij persoon. Mensen met deze visie zijn voor het melting potscenario, waarin de culturen versmelten, maar waar de belangrijkste waarden en normen worden geleverd door de dominante cultuur.
Nationalistisch rechts
Wie begin jaren ’90 in het openbaar opperde dat islamitische culturen minderwaardig zijn aan de westerse cultuur, kon rekenen op een storm van afwijzende reacties. Maar vooral na 2000 zijn deze en aanverwante opvattingen niet langer zo omstreden. Integendeel: er is een groep ontstaan van mensen die vinden dat er in Nederland plaats is voor maar één cultuur, de Nederlandse versie van de westerse cultuur. Van deze nationalisten vinden sommigen ook nog dat er in Nederland alleen witte mensen mogen wonen.