ANP’ staat voor ‘Algemeen Nederlands Persbureau’. Maar tijdens de Duitse bezetting van Nederland (1940-1945) noemde men het ook wel ‘Adolfs Nieuwste Papagaai’. Er is destijds veel kritiek op ANP geweest omdat het samenwerkte met de nazi’s en onder controle stond van de Duitse bezetter.
ANP werd in 1934 opgericht om nieuws te leveren aan kranten, omroepen, tijdschriften en bedrijven. In eerste instantie stond ANP voor betrouwbaarheid en onbevooroordeelde berichtgeving, maar in 1940 was de instelling volledig onder controle van de bezetter en werd het als propagandamiddel ingezet. Veel mensen hadden dat door en zo is de naam Adolfs Nieuwste Papegaai ontstaan.
Nadat ANP door de Duitsers was overgenomen, werden er geen berichten meer doorgegeven van de Britse en Amerikaanse persbureaus. De berichten kwamen nu uitsluitend van het Deutsche Nachrichten Büro (DNB). Er kwamen vanaf die tijd elke dag instructies bij ANP binnen over wat wel en niet mocht worden geschreven. De censuur was een feit.
“Wat zou je merken van die censuur als je toen voor het ANP had gewerkt?
Dat ga je na door de bronnen in de les te bestuderen en daarna door je in te leven in de belevingswereld van journalisten die toen bij he ANP werkten. Hoe jullie daarbij te werk gaan, lees je in ‘Dit ga je doen’.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd. Als er tijd genoeg is, kan het groepsgesprek langer duren.
De bronnenstudie doe je alleen of met een klasgenoot. Daar krijg je 30 minuten de tijd voor.
Daarna werk je in twee groepen in een klassengesprek vor de rest van de tijd.
I.
Bekijk de afbeelding in ‘Bron: Instructie’ en de afbeelding in ‘Bron: Proclamatie’. Schrijf op wat je opvalt aan de teksten op deze afbeeldingen.
Bekijk de video in ‘Bron: Marcherende journalisten’. Noteer welke instructies journalisten door het ANP kregen opgelegd en voorbeelden van onderwerpen waarover ze niet meer mochten schrijven.
Vervolgens geef je aan de hand van de video antwoord op de vraag: Hoe gingen de journalisten om met de instructies van het ANP?
Probeer ten slotte je te verplaatsen in de tijd en de mogelijke individuele situatie van de journalist. Kun je je het veroorloven om je baan kwijt te raken? Draag je verantwoordelijkheid voor anderen? Is er ander werk te vinden? Loop je het risico dat de bezetter vervelende maatregelen treft als je niet meewerkt? . . .
II.
Je leerkracht deelt de klas in twee groepen in. De ene groep krijgt de opdracht zich te verplaatsen in journalisten die zich voegden naar de censuur. De andere groep leeft zich in de positie van journalisten die zich niet bij de censuur wilden neerleggen. De bedoeling is dat beide groepen hun standpunt over de censuur verdedigen en elkaar van hun standpunt proberen te overtuigen.
Lees het telex-bericht hieronder dat bij alle hoofdredacteuren, dus ook bij de ANP, binnen kwam.
© Erfgoed-project - ANP Historisch Archief
Lees de proclamatie hieronder:
© NIOD
Kijk naar de aflevering 'Marcherende journalisten' van Andere Tijden. De hele uitzending duurt 27 minuten, je kunt stoppen met lezen rond 09.05 minuten bij de zin: "...De meesten blijven doorgaan."
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het ANP (Algemeen Nederlands Persbureau) ook wel Adolfs Nieuwste Papegaai genoemd, omdat het persbureau collaboreerde met de Duitse bezetters. Het ANP stond eerst voor een betrouwbare en geloofwaardige bron van nieuws, maar stond later onder controle van de Duitse bezetters. Zo werd het bureau misbruikt voor propaganda voor de nazi’s. Na de bevrijding slaagde de persdienst erin om het vertrouwen van de burgers weer terug te winnen door middel van zuivering in eigen kringen.
Het archief van het ANP is toegankelijk voor onderzoekers en geïnteresseerden. Een deel van het archief is onlangs gedigitaliseerd en via het internet toegankelijk. Er wordt informatie gegeven over de gelijkschakeling van de nieuwsvoorziening, de naoorlogse perszuivering, de positiebepaling van Nederland en de journalistieke praktijk van de scheiding van nieuws en opinie. Het is van belang dat deze geschiedenis niet vergeten wordt en dat wij, als leden van de huidige maatschappij, ervan leren. Met deze opdracht wordt er getracht leerlingen deze geschiedenis en haar betekenis uit te leggen en hun ervan bewust te maken welke omstandigheden er toentertijd heersten.
Nadat Nederland in mei 1940 door Duitsland was aangevallen en bezet, stelden de nieuwe, Duitse bestuurders van Nederland het Algemeen Nederlands Persbureau ANP onder censuur.
Wat mocht het ANP nog wel doen bij zijn nieuwsvoorziening en wat juist niet? En hoe gingen de medewerkers van het ANP om met de beperkingen die hen daarbij waren opgelegd? Waren ze loyaal aan de bezetters en accepteerden ze deie beperkingen. Of juist niet. Waarom?
In deze les stellen leerlingen zich voor wat ze in hun plaats zouden hebben gedaan met de censuur.
De opdracht in de les bestaat uit twee delen:
I: 30 minuten. Bronnenstudie en inlevingsopdracht.
De leerlingen bestuderen in hun eentje de bronnen in de les en schrijven voor zichzelf op hoe het zou zijn om tijdens de Duitse bezetting met alle censuur van dien te werken bij het ANP.
Il: 20-30 minuten. Klassengesprek.
U deelt de klas in twee groepen in.
De ene groep geeft u de opdracht om zich te verplaatsen in journalisten die zich voegden naar de censuur. De andere groep vraagt u zich in te leven in de positie van journalisten die zich niet bij de censuur wilden neerleggen.
De bedoeling is dat beide groepen hun standpunt over de censuur verdedigen en elkaar van hun standpunt proberen te overtuigen.
Uitwerking
Opdracht 1: In Bron: Instructie worden instructies gegeven over welke onderwerpen je als journalist niet mag schrijven. In Bron: Proclamatie staat dat het verspreiden van van dagbladen, vlugschriften en dergelijke wordt verboden, dat de pers onder controle van het Duitse leger staat.
Opdracht 2: Onderwerpen waar journalisten niet meer over mochten schrijven waren onder meer acties die de bevolking ondernam tegen het bezettingsregime zoals stakingen of andere protestacties, militaire zaken, Jodenvervolging, Amerikaanse kunst en Russische literatuur. In totaal zijn er zo'n 4000 instructies uitgevaardigd.
Opdracht 3: De meeste journalisten hebben zich niet tegen deze instructies verzet en hebben deze als juist aangenomen. De bezetters lieten de journalisten nog redelijk veel vrijheid, waardoor de journalisten zich niet strikt gecontroleerd voelden.
Eindtermen HAVO/VWO
Domein A: Historisch besef
1 De kandidaat kan:
- Gebeurtenissen uit eigen leven alsmede verschijnselen, gebeurtenissen en personen uit de geschiedenis met behulp van een tijdbalk of een andere vorm van chronologische schematisering ordenen en daarbij de volgende aanduidingen van tijd en tijdsindeling gebruiken: jaren, eeuwen, tijdvakken, perioden en jaartellingen;
Met gebruik van voorbeelden uit de perioden- en tijdvakkenindeling van eindterm 2, de westers-chhristelijke jaartelling en een ander voorbeeld van een jaartelling of periodisering/meerdere andere voorbeelden van jaartellingen of periodiseringen uitleggen dat chronologische indelingen interpretatief van aard zijn en (mede) afhangen van de standplaats die men inneemt en/of de vraag de vraag die men wil beantwoorden.
2. De kandidaat kan de volgende tijdvakken met bijbehorende tijdsgrenzen in chronologische volgorde noemen en als referentiekader gebruiken:
- tijdvak 9: tijd van de wereldoorlogen (1900-1950) / eerste helft 20e eeuw.
Voor tijdvak 9 gelden de volgende kenmerkende aspecten:
- de Duitse bezetting van Nederland.
- Leerlingen hebben gezien hoe de Duitse bezetters de persvrijheid in Nederland geleidelijk steeds verder beperkten en ten slotte ophieven.
- Leerlingen hebben gezien dat maar weinig Nederlanders bewust partij kozen voor de bezetters tijdens de Duitse bezetting en dat de meeste Nederlanders die besloten om met de bezetters mee te werken dat vooral deden onder druk van de moeilijke omstandigheden waarin ze toen leefden.
- Leerlingen hebben geprobeerd zich voor te stellen hoe journalisten tijdens de Duitse bezetting besloten mee te werken met de Duitse bezetters of dat juist jniet te doen.
De opdracht is goed gemaakt als:
- De leerlingen blijk hebben gegeven zich aan de hand van enkele bronnen in te kunnen leven in de belevingswereld van medewerkers van het ANP die te maken kregen met censuur toen Nederland door de Duitsers was bezet;
- Alle leerlingen voldoende gelegenheid hebben gehad om voor hun mening uit te komen, en
- de leerlingen respect hebben getoond voor elkaar en elkaars mening.