In de Tweede Wereldoorlog werd Tilburg hard getroffen. Al op de eerste dag zijn er burgerslachtoffers gevallen. Dit heeft te maken met de ligging van Tilburg en bovendien ging het gerucht dat de Duitsers geholpen werden door verraders.
Waarom is Tilburg hard geraakt tijdens de oorlog? Was het dan een belangrijk doelwit voor de Duitsers? En zo ja, waarom?
Heeft Tilburg het ook in andere opzichten zwaar te verduren gehad tijdens de oorlog? Zo ja, hoe dan?
Wat herinnert er nu, als je de stad bezoekt nog aan de zware tijd die Tilburg toen heeft doorgemaakt?
Ten slotte: op wat voor manier of manieren houdt men in Tilburg de herinnering levend aan die tijd in Tilburg en met wat voor oogmerken?
Dat gaan jullie uitzoeken als echte onderzoeksjournalisten. In de les zijn bronnen opgenomen waar je je onderzoek mee kunt doen. Daarna breidt je je onderzoek uit om nog meer te weten te komen over Tilburg tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Verwerk wat je allemaal aan informatie vindt in een artikel voor een regionaal dagblad.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd (of meer als er tijd is).
Je maakt de opdracht in de les samen met twee klasgenoten. Ga aan de slag met de vragen in ‘Opdracht’.
Zodra je die vragen hebt geantwoord, zoek je op internet naar andere bronnen over de Tweede Wereldoorlog in Tilburg. Het kunnen foto’s en afbeeldingen zijn, filmopnamen of een artikel in een krant of tijdschrift.
Heb je een of meer van die bronnen gevonden, beschrijf ze dan en geef aan wat ze je leren over de oorlog in Tilburg.
Verwerk je antwoorden en de resultaten van je aanvullend onderzoek in een krantenartikel.
Laat dat artikel lezen door je leerkracht en door andere leerlingen in de klas.
Tip voor een mogelijk onderwerp
Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft een Tilburgse van joodse afkomst een dagboek geschreven, net als Anne Frank. Wie was zij, hoe verging het haar tijdens de bezetting en heeft ze de bezetting overleefd of niet?
In de inleiding wordt al gezegd dat er in Tilburg al op de eerste dag van de oorlog burgerdoden waren gevallen. Toen namen Duitse troepen deze stad al als doelwit. Ook daarna vielen Duitse troepen Tilburg en omgeving aan. Hoe kwam dat?
Ga naar https://www.tijdmachinetilburg.nl/. Klik op “Ok, ga verder”.
Klik in het menu op het icoon van de periode “Eerste helft 20e eeuw”.
Dan verschijnt er over de breedte van het scherm een rij balletjes. Elk balletje stelt een jaar in de 20e eeuw voor.
Klik achtereenvolgens op de balletjes die de jaren 1940 t/m 1945 voorstelen. Telkens verschijnt er informatie over dat jaar in Tilburg.
Zoek op die manier naar alle informatie die voorhanden is over Tilburg als doelwit tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Bestudeer ook de afbeelding hieronder van het spoorwegnet in en rond Tilburg.
Ga naar https://www.tilburgopdekaart.nl/begraafplaatsen/category. Je ziet aan de rechterkant van het scherm een lijst van begraafplaatsen.
Als je op de naam van een begraafplaats klikt, verschijnt er een venster met informatie over die begraafplaats.
Ga op die manier na op welke begraafplaatsen vooral veel slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog zijn bijgezet. Noteer de namen van de begraafplaatsen die waar dat het geval is.
Ga vervolgens naar https://www.tilburgopdekaart.nl/joodse-huizen/category. Je krijg rechts een lijst van Joodse huizen te zien.
Bezoek digitaal een aantal van die joodse huizen.
In Tilburg is op 4 en 5 mei 2013 een open dag gehouden om informatie te verschaffen over Joodse huizen, en om verhalen te laten beluisteren over die huizen.
Schrijf op wat Joodse huizen in Tilburg zijn en waarom volgens jou deze open dagen voor Joodse huizen zijn gehouden.
Het Gedenkproject 'Vrijheid doorgeven' van de Tilburg University bestaat uit een boek, een monument, een website en een televisiedocumentaire.
We tonen een fragment van dat project met de titel: "Wat betekent vrijheid voor jou?'
Schrijf op wat de bedoeling was van dit herdenkingsproject
Zoek daarna uit in onderstaand fragment en op internet wie Martinus Cobbenhagen was en waarom er een standbeeld voor hem is opgericht:
Deze lesbrief van het project 'Erfgoed van de Oorlog' van het ministerie van VWS is gebaseerd op het werk van diverse Tilburgse organisaties: de Stichting Mommerskwartier, de Tilburgse Tijdmachine en Tilburg op de Kaart, alledrie van het Regionaal Archief Tilburg en het Cobbenhage Center van de Tilburg University.
Voor heel Nederland was de Duitse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog een zware tijd. Deze les laat zien dat het voor Tilburg aan het begin van die tijd extra zwaar was en daarna soms ook.
De leerlingen ontdekken ook wat voor sporen er nog steeds van te zien zijn in de stad en twee voorbeelden van hoe de herinnering aan die tijd levend wordt gehouden.
Plan van aanpak
Voor deze les trekt u 1 uur uit of langer als daar tijd voor nodig is. U laat de leerlingen de opdracht in de les in drietallen maken.
Leidt de les kort in. Deelde klas in groepen van drie in.
Dan gaan de leerlingen aan de slag als echte onderzoeksjournalisten. Ze bestuderen de bronnen in de les aan de hand van de vragen in ‘Opdracht’.
Daarna zoeken ze extra informatie over Tilburg tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat doen je door zelf bronnen te zoeken op internet en die bronnen te beschrijven.
Van hun onderzoek aan de hand van de bonnen in de les en de bronnen die ze zelf gevonden hebben doen ze verslag in een krantenartikel voor de regionale krant die verschijnt in de regio war uw school in staat.
Als iedereen klaar is, leest u de artikelen door en laat ze circuleren in de klas.
Uitwerking
Tilburg als doelwit
Duitse troepen namen Tilburg aan het begin van de oorlog onder vuur omdat het een knooppunt is van spoorlijnen naar Eindhoven, ’s Hertogenbosch en Turnhout en een groot rangeerterrein had met meerdere perrons waar meerdere sporen samenkomen. De Duitsers vreesden dat via deze spoorverbindingen vanuit Frankrijk en België versterkingen naar Nederland konden worden vervoerd. Later maakten Duitse militairen de spoorverbinding Turnhout-Tilburg onklaar en werd het ook definitief opgeheven.
Tilburg op de kaart
Op de volgende begraafplaatsen liggen vooral veel oorlogsslachtoffers:
Begraafplaats Lambert de Wijsstraat, Begraafplaatsen Gilzerbaan
Joodse huizen zijn huizen waar joden woonden ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Tegenwoordig worden de verhalen die ervan bekend zijn naverteld en kunnen de gebeurtenissen erin tot op zekere hoogte herbeleefd worden. In Tilburg waren relatief veel Joodse huizen.
Vrijheid doorgeven
Het onderzoek van de universiteit van Tilburg is onder andere gericht op de bewustwording en actualisering van de geschiedenis. Het doel is duidelijk te maken voor welke keuzes mensen gesteld werden op het moment dat hun vrijheid hen werd afgenomen in de Tweede Wereldoorlog.
Martinus Cobbenhagen was professor en tijdens de Tweede Wereldoorlog werkzaam bij de universiteit van Tilburg. Hij kreeg na de oorlog een standbeeld omdat hij de studenten bij met raad en daad.
Aanvullend onderzoek, bijvoorbeeld:
Op 27 oktober 1944 werd Tilburg bevrijd. Dit was tevens de verjaardag van Petrus Donders, ook wel Peerke genoemd. Hij leefde van 1809 tot 1887.
De Tilburgse dagboekschrijfster was Helga Deen. Ze was een Joods meisje dat is opgegroeid in Tilburg en in Kamp Vught dagboeken schreef aan haar geliefde Kees van den Berg. Ze werd daarna overgebracht naar vernietigingskamp Sobibor en vermoord. Meer informatie over haar is te vinden op Helga Deen - Wikipedia.
Eindtermen voor HAVO
Domein E: Leefomgeving
Subdomein E1: Nationale en regionale vraagstukken
11b. De kandidaat kan zich een beargumenteerde mening vormen over
11b 1. actuele ruimtelijke en sociaaleconomische vraagstukken van stedelijke gebieden in Nederland In dit verband kan de kandidaat:
- Stedelijke vraagstukken analyseren en beoordelen, in het bijzonder rond de stedelijke economie
Eindtermen voor VWO
Domein E: Leefomgeving
Subdomein E1: Nationale en regionale vraagstukken
9. De kandidaat kan zich een beargumenteerde mening vormen over:
9b. De kandidaat kan zich een beargumenteerde mening vormen over actuele ruimtelijke en sociaaleconomische vraagstukken van stedelijke gebieden in Nederland
Het betreft:
9b.1. vraagstukken van stedelijke ontwikkeling op het niveau van de Randstad en haar invloedssfeer
In dit verband kan de kandidaat:
- Aangeven dat de Randstad concurreert met andere stedelijke gebieden in Europa waar het gaat om het aantrekken van bedrijven, instellingen en bewoners.
- De leerlingen kunnen aan de hand van zijn functie als verkeersknooppunt verklaren aangeven waarom Tilburg een belangrijk doelwit was toen Duitse troepen Nederland in mei 1940 binnenvielen.
- De leerlingen kunnen aan de hand van bepaalde plekken in de stad en historische bronnen aangeven hoe Tilburg op andere wijzen hard geraakt is door de Tweede Wereldoorlog.
- De leerlingen kunnen tenminste twee voorbeeld beschrijven van hoe in Tilburg de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in deze stad bewaard wordt en doorgegeven aan generaties die de oorlog niet hebben meegemaakt.
De opdracht is goed gemaakt als hun artikel:
- gebaseerd is op feitelijke juiste informatie;
- overzichtelijk en beknopt is, en
- een duidelijke indruk geeft van hoe het dagelijks leven was in Tilburg tijdens de bezettingsjaren.