Thomas Malthus (1766-1834) was een Britse predikant en econoom. Hij werd beroemd nadat hij wees op de potentiële gevaren van een voortdurende bevolkingsgroei: "Het vermogen van de mens tot bevolkingsgroei is onbegrensd veel groter dan het vermogen van de aarde om voor de mens een bestaan te produceren."
Zijn theorie over die gevaren van bevolkingsgroei komt hierop neer:
- De omvang van de bevolking wordt beperkt door de beschikbare hoeveelheid voedsel.
- Een toename van de voedselproductie lokt een bevolkingsgroei uit die sneller gaat dan die van de middelen van bestaan.
- Om te voorkomen dat er hongersnoden uitbreken, dient er beperking van de bevolkingsgroei te zijn.
De tweede stelling van Malthus houdt in dat de voedselproductie nooit sneller kan toenemen dan via een rekenkundige reeks toenemen, ook omdat de beste landbouwgronden gronden al in gebruik zijn. Die toename laat zich uitbeelden met een lijn die een korte steil oploopt en dan afvlakt. De bevolking heeft echter de neiging om exponentieel te groeien, dat wil zeggen steeds sneller in absolute getallen uitgedrukt, en met een verdubbelingstijd van bijvoorbeeld 35 jaar. Die toename laat zich afbeelden met een lijn die steeds steiler omhoog gaat.
De derde stelling impliceert dat hongersnoden en epidemieën vanzelf een nieuw evenwicht tot stand brengen tussen bevolkingsomvang en beschikbare middelen en bevat ook de befaamde ‘moral restraint’. Dat zijn bewuste inspanningen om te komen tot een afname van het geboortecijfer, en dan vooral door te trouwen op latere leeftijd. Tegen deze achtergrond is de uitspraak van een kennis over Malthus te begrijpen: “Hij is een aardige kerel en beleefd tegen de dames, zolang er maar geen tekenen van naderende vruchtbaarheid zijn waar te nemen”.
Malthus werd hoogleraar in de geschiedenis en de economie aan het Haileybury College, een aan de East India Company verbonden instelling. Vanwege zijn colleges in de economie wordt hij wel eens de eerste beroepseconoom genoemd. Zeer belangrijk is zijn vriendschap met David Ricardo geweest. Ze hebben een uitgebreide correspondentie gevoerd, waaruit blijkt dat ze het in vrijwel elk opzicht oneens waren. Toch hebben ze elkaar diepgaand beïnvloed. Zo is bevolkingsgroei ook bij Ricardo een belangrijk thema in zijn theorie.
Hoe beroemd Malthus’ theorie over de overbevolking ook is gebleven, zij is door voortschrijdend inzicht voor een deel ingehaald. Malthus zag bijvoorbeeld niet aankomen dat de landbouw dankzij technische vooruitgang in staat werd gesteld om steeds grotere bevolkingsaantallen te voeden. Ook de uitvinding van allerlei voorbehoedmiddelen heeft hij niet voorzien. Het grootschalig gebruik hiervan, in met name de welvarende landen, heeft daar gezorgd voor een sterke daling van de bevolkingsgroei. Wel staat zijn inzicht nog steeds overeind dat de mogelijkheden van de aarde om voedsel voort te brengen eindig zijn. Daarom kan het aantal mensen op de aarde niet eindeloos kan blijven oplopen.
Dit inzicht is ook een conclusie van het rapport ‘Grenzen aan de Groei’, van de Club van Rome uit 1972.
Naar: ‘Thomas Robert Malthus’, artikel geschreven door G.F. Gorter, op https://gerritgorter.com/Thomas-Robert-Malthus.