Hij maakt daarbij een onderscheid tussen recht en verzoening. Het ‘recht’ valt binnen de grenzen van de wet, terwijl ‘verzoening’ veel meer te maken heeft met liefde en vergeving. Hij is van mening dat de kerk en godsdiensten de mensen de weg moeten wijzen naar verzoening. Maar hoe vergeef je je vijand en leer je weer samen te leven met de moordenaars van je familie? Hoe heel je de wonden die voortkomen uit zulke gewelddadige conflicten?

Pax Christi stelt de volgende maatregelen voor die nodig zijn voor verzoening:

• Al de beschikbare vormen van onderwijs moeten gebruikt worden om de mensen inzicht te geven waarom een conflict ontstaat en hoe het zo uit de hand kan lopen.
  Een voorbeeld: in Kongo hebben leiders van de verschillende bevolkingsgroepen opgeroepen tot etnische haat. Zo waarschuwden Hutu-leiders hun volksgenoten voor die gevaarlijk Tutsi’s die er op uit waren om de Hutu’s te onderwerpen’. Om dit te ‘voorkomen’ riepen de leiders de Hutu’s op om Tutsi’s te doden. Natuurlijk gebeurde hetzelfde aan de kant van de Tutsi’s.

  De mensen zouden moeten leren hun leiders te doorzien, en de slechte leiders af te wijzen. Zo kunnen ze zich minder gemakkelijk door de leider voor hun karretje laten spannen.

• De mensen moeten ergens terecht kunnen met hun klachten en grieven.

  Als mensen onrecht wordt aangedaan moet er een mogelijkheid zijn om ‘verhaal te halen’ en de daders te achtervolgen. Er moet aan waarheidsvinding worden gedaan.

  Een voorbeeld: je hebt elders kunnen lezen hoe Hutu’s en Tutsí’s na de genocide in dezelfde vluchtelingenkampen terecht kwamen. Tussen hen zaten daders van de genocide, maar ook vluchtelingen voor het geweld, vrouwen en kinderen. Verschillende organisaties drongen er bij de internationale gemeenschap op aan de daders van de genocide op te sporen. Dit gebeurde niet (ook niet omdat het bijna een onmogelijke taak was de goeden van de slechten te scheiden), de mensen werden zo gedwongen samen te leven met de moordenaars. Je kunt je voorstellen dat er van verzoening geen sprake kan zijn: angst, kwaadheid en onmacht overheersen.

  Er moet dus een (mensenrechten)organisatie zijn die naar de mensen luistert en de daders een straf kan opleggen.

• Organisaties die werken aan onderlinge samenwerking, zoals bijvoorbeeld kleine ontwikkelingsprojecten voor voedselproductie, gezondheid en dergelijke moeten onze volle steun krijgen.

• Het is belangrijk dat de mensen van de verschillende groeperingen met elkaar in gesprek komen. Er moet aan gewerkt worden om de lokale dialoog mogelijk te maken.
  Bijvoorbeeld: Stel je maar eens twee ruziënde buren voor: als je weigert met elkaar te praten kan je de ruzie nooit oplossen. Als de buurvrouw van tegenover probeert te bemiddelen, raken de partijen wellicht weer met elkaar in gesprek.

• Lokaal verzoeningswerk door mensen die ‘zich niet gek hebben laten maken’ en dikwijls alleen tegen de algemene stroom oproeiden, moet worden opgenomen in verzoeningsprogramma’s van de grotere organisaties.
  Een voorbeeld: al werden de mensen tegen elkaar opgezet, dat betekende niet dat iedereen in die val liep. Heel wat Hutu’s en Tutsi’s, Hema’s en Lendu’s weigerden elkaar als vijand te zien en probeerden elkaar te helpen. Lees het verhaal van ALbertine maar eens.

  Albertine, een inwoonster van de stad Bunia, verschaft onderdak aan zowel Hema- als Lendu-vluchtelingen. Ze is een kruidendokter met een grote kennis van medicinale planten. Twee flinke bomen in haar tuin zijn gekapt. Ze dienen als brandhout voor de vluchtelingen om hun schaarse eten te koken. Albertine durft nog niet de straat op omdat inmiddels bekend is geworden dat ze zowel aan Hema’s als Lendu’s onderdak verschafte. De Hema-militie UPC heeft de controle in Bunia en Albertine die zelf behoort tot de Budu-bevolking, wordt haar goedheid niet in dank afgenomen. “We hebben elkaar gered. Als de Hema-milities op de poort bonkten, gingen de Hema er naar toe en zeiden dat er geen Lendu waren. Als de Lendu-strijders kwamen, zeiden de Lendu: je denkt tocht niet dat wij op hetzelfde terrein wonen als de Hema…”

  Mensen als Albertine kunnen organisaties een ‘praktijkles verzoening’ geven. Hun instelling en ervaring is goud.

Duidelijk is dat het goed functioneren van de commissie -binnen een goed functionerend juridisch apparaat- essentieel is voor het herstel van de rechtsstaat in Kongo. De bevolking moet in alle veiligheid haar verhaal kunnen doen en op het oordeel van de Commissie kunnen vertrouwen. Belangrijk is ook de samenwerking van de commissie -samen met de Kongolese regering- met het Internationale Gerechtshof. Er zal gerechtigheid moeten plaatsvinden voor de grote oorlogsmisdaden die hebben plaatsgevonden. De testcase is de aanklacht tegen oorlogsmisdadigers in het conflict in Ituri. Als aan het rechtsgevoel van mensen wordt voldaan, komt er wellicht ruimte voor vergeving en kan aan het proces van verzoening worden begonnen.