Je ziet ze steeds vaker: vluchtelingen met een smartphone met daarop Facebook, Whatsapp, Twitter, Viber en Google Maps. Ze gebruiken hun smartphone om berichten, foto’s en filmpjes te sturen naar familieleden die zijn achtergebleven. Of ze raadplegen Facebookpagina’s om te weten welke route ze het beste kunnen nemen en waar ze kunnen overnachten.

Syrische migranten maken een foto na hun veilige aankomst
met een overvolle rubberen boot op het Griekse eiland Kos,
15 augustus 2015.

Smokkelaars
Als je bent gevlucht voor oorlogsgeweld of om andere reden, dan is toegang tot betrouwbare informatie van levensbelang. Je wilt weten waar je naar toe moet en hoe daar te komen. Het liefst zo snel en veilig mogelijk. En in samenwerking met betrouwbare mensen, voor een redelijke prijs.

Dat valt niet mee. Om Europa binnen te komen, heb je een visum nodig. Maar als je bijvoorbeeld de Syrische nationaliteit hebt, dan krijg je geen visum. Je bent dan aangewezen op mensensmokkelaars, die je op illegale wijze over de grens smokkelen. In de brandstoftank van een vrachtauto bijvoorbeeld. Of in een rubberen boot over de Middellandse Zee. Jouw veiligheid is voor hen vaak niet zo belangrijk.

Overtocht
Veel Syrische vluchtelingen gaan via Turkije in rubberboten naar Griekenland. De overtochten zijn hachelijke ondernemingen als je bedenkt dat er gemiddeld zo’n 55 mensen op een boot van zes meter zitten.

Het schamele bezit van een 34-jarige vluchteling: een smartphone en een flashdrive met daarop foto’s van zijn familie.

Daar komt bij dat de overtochten plaatsvinden in het holst van de nacht en dus in het pikkedonker. De boten zijn uitgerust met een buitenboordmotor; als die het begeeft -of als er te weinig brandstof in de tank zit- dan dobberen de vluchtelingen urenlang op zee rond. Sommige boten komen in slecht weer terecht en slaan om. We kennen allemaal de berichten en beelden van verdronken vluchtelingen.

Ben je een toerist dan kost de overtocht op een veerboot je ongeveer € 30,-. Maar als je een Syrisch paspoort hebt en je dus bent aangewezen op boten van smokkelaars, dan betaal je al gauw € 1.200,-. Goed om te weten met wie je (geen) zaken moet doen. Vluchtelingen raadplegen daarom Facebook en WhatsApp-groepen. Op de boot kun je niet veel meer meenemen dan een klein tasje. De smokkelaars dwingen je om al je bezittingen achter te laten en zo licht mogelijk te reizen. Een smartphone lukt dan nog wel.

Smartphone met GPS
Als je in het bezit bent van een smartphone met GPS en je stuurt de kustwacht een bericht dat je boot in de problemen is geraakt, dan kan de kustwacht met behulp van de GPS-coördinaten je boot traceren. Op deze manier heeft ook de 19 jarige Kenan al Beni de Griekse kustwacht om hulp gevraagd toen zijn boot in de problemen raakte. Hij was goed voorbereid op zijn reis. Hij had de telefoonnummers van zowel de Griekse als Turkse kustwacht in zijn telefoon staan. Zijn smartphone en belangrijkste reispapieren droeg hij in een waterdichte reisbuidel om zijn nek. Het is daarom belangrijk om een smartphone te hebben en het is cruciaal om je smartphone opgeladen te hebben. Het uitdelen van batterijen en SIM-kaarten zijn voor vluchtelingen net zo belangrijk geworden als water en brood.

“We konden niets meenemen op de boot, we zaten allemaal zo opgepropt. Maar deze telefoons zijn ons meest waardevolle bezit. Onze telefoons en batterijen zijn belangrijker voor onze reis dan wat dan ook, zelfs belangrijker dan eten.” De 32-jarige Wael is in augustus met zijn vrouw en andere familieleden in een rubberen boot de Middellandse Zee overgestoken van Turkije naar het Griekse eiland Kos. Hij is zijn verwoeste stad Homs in Syrië ontvlucht . “Ik heb mijn telefoon ingepakt in een hersluitbare plastic zak om hem tegen water te beschermen.” In Kos kun je Syriërs zien die foto’s van elkaar maken op het strand met hun mobiele telefoons en koffie bestellen in het café waar ze kunnen internetten. “We hebben foto’s gemaakt van elke stap van onze reis en deze naar onze families gestuurd,” zegt Wael’s neef Raid (30), erbij vermeldend dat de sociale media een onmisbare bron van informatie zijn voor Syrische vluchtelingen, die niet op legale wijze Europa kunnen binnenkomen. “Niemand geeft ons visa, dus moeten we alternatieven zoeken. Op Facebook helpen we elkaar en geven elkaar advies.” Vluchtelingen gebruiken Facebookgroepen met tienduizenden leden om ervaringen en foto’s te delen, telefoonnummers van mensensmokkelaars te vinden en om hun route van Turkije naar Griekenland en verder naar Noord-Europa in kaart te brengen.