Schengen is een plaatsje van minder dan 500 inwoners aan de grens van Luxemburg met Frankrijk en Duitsland. Tot voor enkele jaren was Schengen alleen bekend vanwege zijn drielandenpunt (het is net zo toeristisch als het drielandenpunt Valkenswaard dat op de grens van Nederland met Duitsland en België ligt).
Sinds 1985 is Schengen echter wereldberoemd vanwege het verdrag dat daar werd gesloten: het Verdrag van Schengen. In dit verdrag regelen de landen van de Europese Unie vrij verkeer van goederen en personen. Dat betekent dat je zonder paspoortcontrole van het ene land naar het andere land mag reizen.
Het Verdrag van Schengen zorgt ervoor dat je je zonder tijdverlies snel door de Europese Unie kunt verplaatsen, niet alleen op de weg, maar ook op het water (in havens) en op vliegvelden. Controles bij de binnengrenzen zijn met het Verdrag van Schengen afgeschaft. Er zijn wel zogeheten vliegende controles, onaangekondigde controles op bijvoorbeeld snelwegen om te zien of mensen van buiten de Europese Unie zich daar wel mogen bevinden. Ook kunnen landen de grenscontrole tijdelijk weer invoeren als er omstandigheden zijn die dat nodig maken. Zo heeft Duitsland ten tijde van de Europese Kampioenschappen Voetbal in 2006 de grenscontroles weer ingevoerd om buitenlandse voetbalhooligans te kunnen weren.
Bijna alle landen van de Europese Unie doen met het Schengenverdrag mee, evenals enkele buurlanden, behalve Groot-Brittannië en Ierland.
Typische Schengen-grensovergang tussen Oostenrijk en Duitsland.
Er staat wel een EU-bord, maar er is geen grenscontrole.
Met het Verdrag van Schengen hebben de EU-landen ook een gezamenlijk visumbeleid afgesproken. Dat wil zeggen dat de regels voor het krijgen van een visum (= een papier waarmee -voordat je aan je reis begint- is goedgekeurd dat je vanuit een land van buiten de EU naar een EU-land mag reizen) in alle landen die het verdrag hebben ondertekend hetzelfde zijn. Het heeft dus geen zin om te proberen een visum voor Nederland te krijgen als je visumaanvraag voor bijvoorbeeld Duitsland al is afgewezen.
De controle aan de binnengrenzen mag dan afgeschaft zijn, maar de controle aan de buitengrenzen is met het Schengenverdrag des te strenger geworden. De landen willen voorkomen dat een vreemdeling makkelijk het ene land binnenkomt en dan ongehinderd kan doorreizen naar een ander EU-land. Over die strenge maatregelen kun je meer lezen bij het onderdeel 'Grensbewaking' (zie het menu hiernaast onder 'Extra teksten').
Het Schengenverdrag krijgt van mensenrechtenorganisaties forse kritiek. Hun voornaamste bezwaar is dat als gevolg van de verscherpte bewaking van de buitengrenzen van het Schengengebied migranten steeds grotere risico's gaan nemen om Europa binnen te komen en daarbij het leven laten. Daarover kun je meer lezen bij het onderdeel 'Fort Europa' (zie het menu hiernaast onder 'Extra teksten').
Het monument in Schengen dat verwijst naar ondertekening van het Verdrag van Schengen in 1985