In het Verdrag van Schengen (zie het menu hiernaast onder 'Extra teksten') is ook afgesproken dat de aangesloten EU-landen een lijst met zogenaamde veilige landen opstellen. Na jarenlang geruzie is men het in 2004 eindelijk eens geworden over de criteria voor zo'n lijst: een land is veilig als het geen mensen martelt, er geen oorlog woedt en het geen afgewezen asielzoekers vervolgt of asielzoekers terugstuurt naar een land waar vervolging dreigt.
De volgende stap is het opstellen van de lijst met veilige landen. Daar is men het nog steeds niet over eens. Er is nog steeds géén gemeenschappelijke lijst van veilige landen. Op een eerste kladversie stonden (naast alle landen van de EU en alle landen uit Oost-Europa) zeven veilige landen uit Afrika: Benin, Botswana, Kaapverdische Eilanden, Ghana, Senegal, Mali en Mauritius. Wel hebben de verschillende landen afzonderlijke lijsten die onderling kunnen verschillen.
Cartoon uit Tanzania
Er is veel kritiek op de (toekomstige) lijst met veilige landen. Die kritiek richt zich op drie punten:
- Het recht op asiel is een individueel recht dat volgens het Vluchtelingverdrag per geval zou moeten worden bekeken. Als het land van herkomst op de lijst met veilige landen voorkomt, krijgt de asielzoeker géén kans om zijn verhaal te vertellen. Hij wordt meteen teruggestuurd. Dat is een schending van het Vluchtelingenverdrag. Stel: jij bent de eerste die in -tot dan toe- veilig land wordt gemarteld, dan krijg je niet de kans om duidelijk te maken dat jij wel degelijk gemateld bent, ook al staat het land op de lijst met veilige landen.
- Op de verschillende lijsten die de EU-landen nu hanteren (en die in de toekomst tot één lijst moeten worden samengevoegd), staan landen die volgens de EU wél, maar volgens mensenrechtenorganisaties níet veilig zijn. Je kunt daarbij denken aan landen als Iran en Sri Lanka. In Iran worden homoseksuelen vanwege hun geaardheid opgepakt en vervolgd. In Sri Lanka heerst in delen van het land een burgeroorlog die van tijd tot tijd weer oplaait.
- Op de lijst staan ook landen waar asielzoekers soms doorheen reizen naar het land waar ze asiel willen aanvragen. Stel, een asielzoeker reist vanuit het zuiden van Afrika via Mali naar Europa. De asielzoeker zou dan naar Mali teruggestuurd kunnen worden omdat dit een 'veilig land' is. De kritiek is dat de EU het probleem van opvang van asielzoekers op het bordje van het arme land Mali legt.
Controle langs de buitengrens in Polen, een van de Schengen-landen