In het Handvest van de Verenigde Naties uit 1945 komt het woord ‘milieu’ helemaal niet voor. Ook vind je nergens in het Handvest verwijzingen naar klimaatverandering, vervuiling, uitputting van natuurlijke hulpbronnen of een achteruitgaande biodiversiteit.
Tot 1972 stonden deze zaken niet of nauwelijks op de agenda van de VN, daarna des te meer. Dat blijkt al uit de vele VN-conferenties over milieu, natuur en klimaat die vanaf dat jaar zijn gehouden.
VN-Klimaatconferentie in Glasgow 2021
Welke gebeurtenis heeft er in 1972 voor gezorgd dat het milieu en aanverwante zaken alsnog alle aandacht kregen van de Verenigde Naties? Waarom kwam die gebeurtenis niet voor iedereen uit de lucht vallen? En is die gebeurtenis nog net zo actueel als in 1972 of niet meer?
Zoek dat uit aan de hand van de bronnen in de les en wat je op internet kunt vinden en ga na of:
- de waarschuwing die de Club van Rome in 1972 afgaf, nog steeds actueel is, en waarom, of
- deze waarschuwing nu achterhaald is, en waarom.
Maak van je onderzoek en de resultaten ervan een verslag met een bijpassende titel.
Voor deze opdracht krijg je 90 minuten de tijd.
Kijk eerst naar de video en ga voor jezelf na of je verwacht dat het met de aarde de verkeerde kant op gaat of niet.
Daarna ga je op onderzoek uit aan de hand van de bronnen in de tekst en van wat je verder op internet kunt vinden. Hier krijg je 1 uur de tijd voor.
Als je je standpunt hierover hebt bepaald, sluit je je aan bij:
- de groep van aanhangers van de profeten. Profeten zijn mensen die menen dat het slecht af zal lopen met de aarde, dus ook met ons, en die ons uitleggen waarom ze er zo over denken.
- óf bij de groep van aanhangers van de tovenaars. Tovenaars zijn mensen die hun kennis en vaardigheden inzetten voor het oplossen van de problemen, die de Club van Rome in 1972 zag aankomen.
Maak een verslag van je onderzoek en de resultaten ervan.
De opdracht wordt afgesloten met een klassengesprek waarvoor jullie een half uur de tijd hebben. Die begint met de presentatie van de twee onderzoeksverslagen.
Daarna gaan jullie na welke visie op de toekomst van de aarde en de mensheid het meest realistische is.
Kijk naar de YouTube-video ‘Kom in actie voor jouw wereld. Samen met het Wereld Natuur Fonds.’
Het rapport ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome, dat in maart 1972 officieel verscheen, maar al in augustus 1971 uitlekte, deed wereldwijd veel stof opwaaien. Het rapport had een grote uitwerking op het mondiale milieubewustzijn.
Volgens het rapport zou de rek er binnen 100 jaar uit zijn, als de westerse maatschappij in hetzelfde tempo bleef consumeren. Met name de bevolkingsgroei en de industriële productie zouden fikse klappen krijgen, terwijl ook de uitputting van grondstoffen al binnen 50 jaar voor grote problemen zou gaan zorgen.
De Club van Rome bestond uit tientallen onderzoekers, technocraten (bestuurders die deskundig zijn op een bepaald wetenschappelijk of technisch gebied) en zakenlieden, die zich in april 1968 organiseerden en vanaf toen in Rome samenkwamen.
Zo brachten ze een rapport uit, dat ze voorlegden aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT). Dat instituut werkte het rappprt verder uit, onder leiding van onderzoeker Dennis Meadows.
Wat het uiteindelijke rapport te melden had, kwam niet helemaal uit de lucht vallen. Al in 1968 schreef Paul Ehrlich over de overbevolking op aarde en in 1962 had Rachel Carson een boek geschreven, 'Silent Spring', over de schadelijke effecten van bestrijdingsmiddelen. Ook de provo Roel van Duyn waarschuwde al meermalen dat het met de aarde de verkeerde kant op dreigde te gaan.
Het rapport van de Club van Rome behandelt vijf grote wereldproblemen, en hoe die met elkaar samenhangen: de groei van de mondiale bevolking, de voedselproductie, de industrialisatie, de uitputting van grondstoffen en milieuvervuiling. De alarmerende slotsom van het rapport was, dat als de wereld zo doorging met consumeren, er binnen 100 jaar grote problemen zouden ontstaan door de bevolkingsgroei en de groeiende industriële productie.
Naar: ‘Club van Rome – Grenzen aan de groei (1972) op https://historiek.net/club-van-rome-grenzen-aan-de-groei-1972/80577/
Zie ook de tekst ‘Silent Spring’ op https://nl.wikipedia.org/wiki/Silent_Spring
Op 24 december 1968 nam de Amerikaanse astronaut William Anders deze foto vanuit de capsule Apollo-8, nadat hij met zijn collega’s Frank Borman en Jim Lovell bij de maan was aangekomen. Bij de astronauten brak het besef door dat de aarde voor ons als woonplek uniek, onmisbaar en onvervangbaar is, en niet te vergeten: kwetsbaar.
Dankzij de foto, die de naam ‘Earthrise’ kreeg, kwamen na de maanreis van de astronauten steeds meer mensen tot hetzelfde besef. Deze foto droeg daarmee bij aan de opkomst van milieubewegingen.
Teach-in over het milieu
Het idee om Earth Day te houden, stamt uit de jaren ’60 van de vorige eeuw. Toen was hetvaak zichtbaar slecht gesteld met het milieu en waren veel mensen daar boos en verontrust over. Kathleen Rogers, voorzitter van het Earth Day Network, zegt er dit over:
“In sommige steden was het niet ongebruikelijk dat je tijdens het spitsuur op de hoek van de straat stond en de overkant niet kon zien als gevolg van de luchtvervuiling.”
Ondanks al de verontwaardiging hield de Amerikaanse politiek zich niet bezig met milieukwesties. Dit frustreerde senator Gaylord Nelson van Wisconsin, die met zijn campagnes voor een schoner milieu gedurende de jaren ‘60 weinig gehoor had gekregen.
In 1969 kwam Nelson op het idee om voor een schoner milieu te demonstreren met teach-ins, zoals al eerder was gedaan tegen de oorlog in Vietnam. Teach-ins zijn openbare bijeenkomsten, waarbij mensen voorlichting over een bepaald onderwerp krijgen en daar ook over discussiëren, in dit geval over het milieu.
“Het was meteen een enorm succes. Telegrammen, brieven en telefonische petities stroomden uit het hele land binnen,” herinnerde Nelson zich in een essay dat hij kort voor zijn dood in juli 2005 schreef. “Het Amerikaanse volk had eindelijk een forum om zijn zorgen te uiten over de vervuiling van het land, de meren, de rivieren en de lucht – en dat deed het met spectaculaire uitgelatenheid.”
Nelson huurde activist Denis Hayes in om op 22 april 1970 een Earth Day-‘teach-in’ te organiseren. Deze bijeenkomst wordt soms gezien als het begin van de moderne milieubeweging.
New York 22 april 1970
Aan het einde van hetzelfde jaar werd de Amerikaanse Environmental Protection Agency EPA opgezet en kreeg het streven naar schonere lucht en water steeds meer draagvlak.
“Het was echt verbazingwekkend wat er gebeurde,” zegt Rogers. “De dominostenen begonnen om te vallen.”
Meer dan iets in de grond steken
Amy Cassara, senior associate bij het World Resources Institute in Washington DC, onderzoekt wereldwijde milieutrends. Zij zegt dat de milieubeweging sinds de geboorte van Earth Day van een onbelangrijk agendapunt is uitgegroeid tot een breed gedragen streven. “Zo’n tachtig procent van de Amerikanen ziet zichzelf als milieubeschermer,” zegt Cassara.
“Maar de huidige milieuproblemen zijn nog minder actueel dan de lucht- en watervervuiling en het gat in de ozonlaag waren”, vult ze aan.
“Zo zijn de gevolgen van de klimaatverandering nog heel abstract en moeilijk uit te leggen zonder als doemdenker over te komen,” legt Cassara uit.
“Nu de industrialisatie voortschrijdt en toeleveringsketens steeds onoverzichtelijker worden, is het moeilijker om de directe gevolgen van onze handelingen voor het milieu te doorzien,” zegt ze.
Het Earth Day Network streeft ernaar de Earth Day-beweging van een dag van actie – met het schoonmaken van parken en met boomplantfeestjes – om te zetten in een langduriger project.
“Het planten van een boom betekent in moreel en poëtisch opzicht, dat je ergens gedurende een zeer lange tijd zorg voor draagt, niet alleen dat je zomaar iets in de grond steekt,” zegt Rogers.
Om deze omschakeling tot stand te brengen, werkt de organisatie samen met zo’n honderdduizend scholen in de hele wereld, waarbij projecten over milieukwesties met elkaar worden verbonden tot lesprogramma’s voor het hele schooljaar.
“De resultaten ervan zullen op Earth Day bekend worden gemaakt, zodat Earth Day een momentopname wordt,” zegt KathleenRogers.
Cassara vult aan dat haar organisatie de Dag van de Aarde gebruikt om met leiders van de milieubeweging samen te komen en de voortgang van de diverse campagnes te bespreken.
“Earth Day roept bij het grote publiek niet meer zoveel bewustzijn op als in het verleden. Toch blijft het een referentiepunt voor alle mensen die bij de bescherming van het milieu betrokken zijn,” zegt Cassara.
Naar: ‘Earh Day, hoe het begon en waar het naartoe gaat’ op https://www.nationalgeographic.nl/milieu/2017/04/earth-day-hoe-het-begon-en-waar-het-naartoe-gaat
Aanvankelijk hadden milieu- en klimaatvraagstukken niet of nauwelijks een plek op de agenda van de Verenigde Naties. Dat veranderde in 1972 toen het rapport ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome verscheen. Hierin werd de wereldwijde ontwikkeling van 1900 tot 1970 in kaart gebracht en doorgetrokken naar de toekomst. De uitkomst was schokkend: onze natuurlijke hulpbronnen zouden binnen afzienbare tijd zijn uitgeput en dat zou een einde maken aan de economische groei.
De VN gingen meteen aan de slag met deze boodschap. Op 5 juni 1972 hielden ze de eerste milieuconferentie. Daarom houden de VN vanaf 1974 ieder jaar op 5 juni Wereldmilieudag.
Daarna volgden er meer van die conferenties, bijvoorbeeld in 1992 in Rio de Janeiro, een stad in Brazilië. Er verscheen ook een vervolg op ‘Grenzen aan de groei’, getiteld ‘De grenzen voorbij’. Tijdens de milieuconferenties maakten de lidstaten van de VN afspraken om afval, vervuiling en ook andere problemen te bestrijden. Ook gaan ze na wat er van eerdere afspraken terecht is gekomen.
In 1972 richtte de VN de milieuorganisatie UNEP (United Nations Environment Programme) op. De UNEP helpt ontwikkelingslanden met het aanpakken van vervuiling, het tegengaan van vernietiging van bossen en andere natuurgebieden, het bestrijden van uitstoot van broeikasgassen en de aanpak van andere milieuproblemen.
De UNEP heeft binnen de VN een relatie met andere VN-organisaties. In 1988 bijvoorbeeld kwam met medewerking van de UNEP het Montreal-protocol tot stand. Dat is een afspraak tussen landen om het gebruik te stoppen van cfk's en andere stoffen die de ozonlaag aantasten.
Ook ondersteunt de UNEP wetenschappelijk onderzoek naar veranderingen in het milieu en problemen die daarbij optreden. Zo richtte de UNEP in 1988 samen met de Wereldorganisatie voor Weerkunde WMO het Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC op. Het is een internationale studiegroep van wetenschappers. Het IPCC onderzoekt het klimaat op aarde. De studiegroep wil vooral weten of het klimaat verandert, en zo ja, wat daarvan de oorzaken zijn en wat de gevolgen ervan zijn voor mensen wereldwijd.
Inmiddels is het IPCC er van overtuigd geraakt dat de aarde aan het opwarmen is, en dat de mens een hoofdrol speelt in de steeds verdere toename van de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen. Om die uitstoot te beteugelen, maakten de lidstaten van de VN telkens nieuwe bindende afspraken met elkaar, zoals in Kyoto in 1997 en in Parijs in 2015
Ten slotte hebben de VN in 2015 zeventien Duurzame Ontwikkelingsdoelen opgesteld die ze in 2030 behaald willen hebben. Hiervan hebben er maar liefst vijf min of meer betrekking op het milieu en/of het klimaat. Dat zijn:
11. Maak steden en menselijke nederzettingen inclusief, veilig, veerkrachtig en duurzaam.
12. Zorg voor duurzame consumptie- en productiepatronen.
13. Neem dringend actie om klimaatverandering en haar impact te bestrijden.
14. Behoud en maak duurzaam gebruik van de oceanen, de zeeën en maritieme hulpbronnen.
15. Bescherm, herstel en bevorder het duurzame gebruik van ecosystemen, beheer bossen duurzaam, bestrijd woestijnvorming en landdegradatie en draai het terug, en roep het verlies aan biodiversiteit een halt toe.
In maart 1972 bracht de Club van Rome haar rapport ‘Grenzen aan de groei’ uit. Hierin waarschuwde deze groep deskundigen dat het slecht af zou lopen met de aarde en met onszelf, als we door bleven gaan met consumeren en produceren op de manier zoals we gewend waren. Ook de snelle groei van de wereldbevolking is niet goed voor de aarde en de mensheid. Om deze redenen zouden problemen als vervuiling, armoede en uitputting van grondstoffen ons boven het hoofd groeien. Hoewel er toen al milieubewegingen actief waren, sloeg de waarschuwing in als een bom.
Naar aanleiding hiervan gingen de Verenigde Naties zich serieus bezighouden met het milieu en met kwesties die hiermee verband houden.
Deze les biedt leerlingen de gelegenheid na te denken over de vraag of de waarschuwing ook nu nog net zo actueel is als in 1972, of juist niet.
Plan van aanpak:
Voor deze les trekt u 2 lesuren uit.
Vooraf:
Mensen die denken dat de wereld zoals we die kennen ten onder zal gaan, worden soms profeten genoemd. Mensen die denken dat dit doemscenario met kennis, nieuwe technieken en de nodige vaardigheden kan worden afgewend, worden in deze les tovenaars genoemd.
U begint de les met het tonen van de video. Daarna trekt u 1 lesuur uit voor de volgende groepsactiviteit.
De leerlingen maken twee groepen:
- de groep van aanhangers van de profeten. Profeten zijn vaak mensen die menen dat het slecht af zal lopen met de aarde, dus ook met ons, en die ons uitleggen waarom ze er zo over denken, en
- de groep van aanhangers van de tovenaars. Tovenaars zijn mensen die hun kennis en vaardigheden inzetten voor het oplossen van de problemen die de Club van Rome in 1972 zag aankomen.
Beide groepen maken een verslag van hun onderzoek en de resultaten ervan.
De groepen zoeken, aan de hand van de bronnen in de les en wat ze op internet aan informatie kunnen vinden, antwoord op de volgende vragen:
- wat voor effect had het verschijnen van het rapport 'De grenzen aan de groei' van de Club van Rome op het beleid van de Verenigde Naties?
- waarom kwam de waarschuwing in het rapport niet voor iedereen onverwachts?
- is die waarschuwing, op het moment waarop u deze les met de leerlingen doet, net zo actueel als in 1972 of niet meer?
U sluit de opdracht af met een klassengesprek. Daar trekt u een half lesuur voor uit.
Eerst presenteren beide groepen hun verslag. Daarna gaan de leerlingen na welke visie op de toekomst van de aarde en onszelf de meest realistische is.
Uitwerking in grote lijnen:
Ontwikkelingen, die de waarschuwing van de Club van Rome nog steeds ondersteunen zijn:
- Snelle achteruitgang van de biodiversiteit, waardoor er bijvoorbeeld steeds minder insecten te vinden zijn;
- Opwarming van de aarde, met allerlei kwalijke gevolgen van dien;
- Snelle bevolkingsgroei in gebieden die kampen met wijdverbreide armoede en/of landdegradatie;
- Vervuiling, bijvoorbeeld door plastic afval, kunstmest en bestrijdingsmiddelen.
- Voortgaand verlies van landbouwgrond door landdegradatie en woestijnvorming.
- Het uitbreken van besmettelijke ziekten waarvan de verwekker oorspronkelijk bij dieren voorkomt. Door omgang van mensen met dieren springen verwekkers van ziekten over op mensen. Twee recente voorbeelden zijn het hiv-virus dat aids verwekt en het virus SARS-Cov-2 dat Covid-19 verwekt.
Trends die de waarschuwing van de Club van Rome minder actueel maken:
- Het milieubewustzijn is nog steeds groot, mede dankzij campagnes van onder andere het Wereldnatuurfonds. Daardoor is het op lokaal, regionaal, nationaal en internationaal niveau altijd een vast agendapunt bij het voeren van beleid.
- Door inspanningen van de Verenigde Naties, van ngo’s, en op nationaal niveau van bedrijven zijn armoede en voedseltekorten na 1972 in absolute aantallen verminderd, terwijl de wereldbevolking ruimschoots verdubbelde in omvang.
- De wereldbevolking is steeds minder snel gegroeid. In rijke landen groeit de bevolking nauwelijks meer.
- Afval wordt steeds meer hergebruikt, waardoor er minder grondstoffen nodig zijn.
- Er wordt steeds zuiniger omgesprongen met energiebronnen en andere grondstoffen.
- Klimaatvriendelijke energiebronnen, zoals windkracht en zonlicht, maken een steeds groter deel uit van het totale pakket aan energiebronnen dat mensen gebruiken.
Eindtermen voor HAVO:
Domein A: Historisch besef
2. De kandidaat kan de volgende tijdvakken met bijbehorende tijdsgrenzen in chronologische volgorde noemen en als referentiekader gebruiken:
- tijdvak 10: tijd van televisie en computer (vanaf 1950) / tweede helft 20e eeuw.
Domein B: Oriëntatiekennis
8. De kandidaat kan voor elk van de tien tijdvakken die genoemd zijn in eindterm 2:
- de kenmerkende aspecten voor ieder tijdvak noemen;
- bij elk kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken;
- uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de oriëntatie op de hedendaagse werkelijkheid beïnvloedt;
Voor tijdvak 10 gelden de volgende kenmerkende aspecten:
48. de toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen;
Eindtermen voor VWO:
Domein A: Historisch besef
2. De kandidaat kan de volgende tijdvakken met bijbehorende tijdsgrenzen in chronologische volgorde noemen en als referentiekader gebruiken:
- tijdvak 10: tijd van televisie en computer (vanaf 1950) / tweede helft 20e eeuw.
Domein B: Oriëntatiekennis
8. De kandidaat kan voor elk van de tien tijdvakken die genoemd zijn in eindterm 2:
- de kenmerkende aspecten voor ieder tijdvak noemen;
- bij elk kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken;
- uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de oriëntatie op de hedendaagse werkelijkheid beïnvloedt;
- uitleggen dat de betekenis die aan tijdvakken wordt toegekend mede afhangt van de tijd, plaats en omstandigheden waarin mensen zich met het verleden bezighouden.
Voor tijdvak 10 gelden de volgende kenmerkende aspecten:
48. de toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen.
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom de Verenigde Naties zich sinds 1972 uitdrukkelijk bezighouden met het milieu en bestrijding van milieuproblemen.
- De leerlingen kunnen aangeven waarom er al vóór 1972 enig maatschappelijk draagvlak was voor deze wijziging in het beleid van de Verenigde Naties.
- De leerlingen kunnen aan de hand van trends en ontwikkelingen na 1972 uitleggen in hoeverre de boodschap van de Club van Rome nog steeds actueel is.
De leerlingen hebben de opdracht goed gemaakt als:
- hun verslag met op feiten gebaseerde argumenten duidelijk maakt hoe ze denken over de toekomst van de aarde en de mensheid, en hoe belangrijk de waarschuwing ook nu nog is die de Club van Rome in 1972 heeft afgegeven, en
- ze tijdens het klassengesprek met elkaar en met elkaars mening op respectvolle wijze zijn omgegaan en iedereen de kans heeft gekregen zijn of haar standpunt kenbaar te maken.