In maart 1972 bracht de Club van Rome haar rapport ‘Grenzen aan de groei’ uit. Hierin waarschuwde deze groep deskundigen dat het slecht af zou lopen met de aarde en met onszelf, als we door bleven gaan met consumeren en produceren op de manier zoals we gewend waren. Ook de snelle groei van de wereldbevolking is niet goed voor de aarde en de mensheid. Om deze redenen zouden problemen als vervuiling, armoede en uitputting van grondstoffen ons boven het hoofd groeien. Hoewel er toen al milieubewegingen actief waren, sloeg de waarschuwing in als een bom.
Naar aanleiding hiervan gingen de Verenigde Naties zich serieus bezighouden met het milieu en met kwesties die hiermee verband houden.
Deze les biedt leerlingen de gelegenheid na te denken over de vraag of de waarschuwing ook nu nog net zo actueel is als in 1972, of juist niet.
Plan van aanpak:
Voor deze les trekt u 2 lesuren uit.
Vooraf:
Mensen die denken dat de wereld zoals we die kennen ten onder zal gaan, worden soms profeten genoemd. Mensen die denken dat dit doemscenario met kennis, nieuwe technieken en de nodige vaardigheden kan worden afgewend, worden in deze les tovenaars genoemd.
U begint de les met het tonen van de video. Daarna trekt u 1 lesuur uit voor de volgende groepsactiviteit.
De leerlingen maken twee groepen:
- de groep van aanhangers van de profeten. Profeten zijn vaak mensen die menen dat het slecht af zal lopen met de aarde, dus ook met ons, en die ons uitleggen waarom ze er zo over denken, en
- de groep van aanhangers van de tovenaars. Tovenaars zijn mensen die hun kennis en vaardigheden inzetten voor het oplossen van de problemen die de Club van Rome in 1972 zag aankomen.
Beide groepen maken een verslag van hun onderzoek en de resultaten ervan.
De groepen zoeken, aan de hand van de bronnen in de les en wat ze op internet aan informatie kunnen vinden, antwoord op de volgende vragen:
- wat voor effect had het verschijnen van het rapport 'De grenzen aan de groei' van de Club van Rome op het beleid van de Verenigde Naties?
- waarom kwam de waarschuwing in het rapport niet voor iedereen onverwachts?
- is die waarschuwing, op het moment waarop u deze les met de leerlingen doet, net zo actueel als in 1972 of niet meer?
U sluit de opdracht af met een klassengesprek. Daar trekt u een half lesuur voor uit.
Eerst presenteren beide groepen hun verslag. Daarna gaan de leerlingen na welke visie op de toekomst van de aarde en onszelf de meest realistische is.
Uitwerking in grote lijnen:
Ontwikkelingen, die de waarschuwing van de Club van Rome nog steeds ondersteunen zijn:
- Snelle achteruitgang van de biodiversiteit, waardoor er bijvoorbeeld steeds minder insecten te vinden zijn;
- Opwarming van de aarde, met allerlei kwalijke gevolgen van dien;
- Snelle bevolkingsgroei in gebieden die kampen met wijdverbreide armoede en/of landdegradatie;
- Vervuiling, bijvoorbeeld door plastic afval, kunstmest en bestrijdingsmiddelen.
- Voortgaand verlies van landbouwgrond door landdegradatie en woestijnvorming.
- Het uitbreken van besmettelijke ziekten waarvan de verwekker oorspronkelijk bij dieren voorkomt. Door omgang van mensen met dieren springen verwekkers van ziekten over op mensen. Twee recente voorbeelden zijn het hiv-virus dat aids verwekt en het virus SARS-Cov-2 dat Covid-19 verwekt.
Trends die de waarschuwing van de Club van Rome minder actueel maken:
- Het milieubewustzijn is nog steeds groot, mede dankzij campagnes van onder andere het Wereldnatuurfonds. Daardoor is het op lokaal, regionaal, nationaal en internationaal niveau altijd een vast agendapunt bij het voeren van beleid.
- Door inspanningen van de Verenigde Naties, van ngo’s, en op nationaal niveau van bedrijven zijn armoede en voedseltekorten na 1972 in absolute aantallen verminderd, terwijl de wereldbevolking ruimschoots verdubbelde in omvang.
- De wereldbevolking is steeds minder snel gegroeid. In rijke landen groeit de bevolking nauwelijks meer.
- Afval wordt steeds meer hergebruikt, waardoor er minder grondstoffen nodig zijn.
- Er wordt steeds zuiniger omgesprongen met energiebronnen en andere grondstoffen.
- Klimaatvriendelijke energiebronnen, zoals windkracht en zonlicht, maken een steeds groter deel uit van het totale pakket aan energiebronnen dat mensen gebruiken.
Eindtermen voor HAVO:
Domein A: Historisch besef
2. De kandidaat kan de volgende tijdvakken met bijbehorende tijdsgrenzen in chronologische volgorde noemen en als referentiekader gebruiken:
- tijdvak 10: tijd van televisie en computer (vanaf 1950) / tweede helft 20e eeuw.
Domein B: Oriëntatiekennis
8. De kandidaat kan voor elk van de tien tijdvakken die genoemd zijn in eindterm 2:
- de kenmerkende aspecten voor ieder tijdvak noemen;
- bij elk kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken;
- uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de oriëntatie op de hedendaagse werkelijkheid beïnvloedt;
Voor tijdvak 10 gelden de volgende kenmerkende aspecten:
48. de toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen;
Eindtermen voor VWO:
Domein A: Historisch besef
2. De kandidaat kan de volgende tijdvakken met bijbehorende tijdsgrenzen in chronologische volgorde noemen en als referentiekader gebruiken:
- tijdvak 10: tijd van televisie en computer (vanaf 1950) / tweede helft 20e eeuw.
Domein B: Oriëntatiekennis
8. De kandidaat kan voor elk van de tien tijdvakken die genoemd zijn in eindterm 2:
- de kenmerkende aspecten voor ieder tijdvak noemen;
- bij elk kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken;
- uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de oriëntatie op de hedendaagse werkelijkheid beïnvloedt;
- uitleggen dat de betekenis die aan tijdvakken wordt toegekend mede afhangt van de tijd, plaats en omstandigheden waarin mensen zich met het verleden bezighouden.
Voor tijdvak 10 gelden de volgende kenmerkende aspecten:
48. de toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen.