Slavernij is overal ter wereld verboden. Toch is het de wereld niet uit. Dat werd duidelijk in de aanloop naar het eindtoernooi van het WK Voetbal in Qatar in 2022. Arbeidsmigranten die in Qatar stadions en andere voorzieningen bouwden voor het toernooi werden soms als slaafgemaakten behandeld door hun werkgevers.
Een arbeidsmigrant aan het werk in Qatar
Dit schandaal kwam in Nederland aan het licht toen hier de discussie op gang kwam of er voor ons slavernijverleden excuses gemaakt moesten worden, en zo ja, door wie en aan wie precies.
In 1863 werd de slavernij in Nederland afgeschaft. Is Nederland nu ook helemaal van de slavernij af? Hebben we dus geen boter op ons hoofd, als we kwaad worden vanwege de slechte behandeling van gastarbeiders in Qatar, en andere recente voorbeelden van slavernij in het buitenland? Of komt ook hier ook nog slavernij voor?
Dat gaan jullie onderzoeken.
Jullie leren wat we onder slavernij en onder uitbuiting verstaan en wat het verschil is tussen de twee. Ook ga je zien hoe er in Nederland op wordt toegezien dat werknemers goed worden behandeld.
Ten slotte kom je te weten volgens welke internationale afspraken en verplichtingen Nederland dat moet doen.
Voor deze opdracht krijg je 1 lesuur de tijd. Kijk eerst naar de video in Bron: Dichterbij dan je denkt.
Daarna lezen jullie de overige bronnen, behalve de bron ‘Fout geregeld’,.
Zoek in een woordenboek de betekenis van de woorden ‘slavernij’ en ‘uitbuiting’ op. Vervolgens onderzoeken jullie in zes verschillende situaties of en op welke manieren er sprake is van uitbuiting of slavernij.
Iedere leerling onderzoekt de onderstaande casussen:
- Bulgaarse sekswerkers
- Een tuinbouwbedrijf in het Westland
- Huisvesting arbeidsmigranten
- De Marechaussee slaat slag tegen mensenhandel via Eindhoven Airport
- Tussen Oekraïners die naar Nederland zijn gevlucht zitten hoogstwaarschijnlijk ook mensenhandelaren
- Vrouwenhandelaar in Almelo voor de rechter.
Die casussen vind je in Bron: Fout geregeld.
Ga na of er in de casus sprake is van uitbuiting en/of slavernij.
De rest van de tijd kijken jullie wat jullie hebben ontdekt: is er in Nederland nog sprake van slavernij?
Kijk naar de Youtube-video 'Moderne slavernij, dichterbij dan je denkt':
In Nederland moet iedere werknemer goed betaald worden voor zijn of haar werk. Daarom is er een minimumloon ingevoerd.
Tevens is bij wet vastgesteld hoe lang je per dag en per werkweek mag werken en wie er ook ’s nachts tewerkgesteld mag worden, bijvoorbeeld in een ziekenhuis of in een fabriek die 24 uur per dag moet draaien.
Ten slotte moeten werkplekken voldoen aan allerlei eisen om de gezondheid van werknemers te waarborgen en het gevaar van ongelukken te verkleinen of helemaal uit te sluiten.
De overheid ziet erop toe dat werkgevers en werknemers zich houden aan wetten die gaan over de kwaliteit van de werkplek, de betaling, de veiligheid op de werkplek en de arbeidsduur. Dat is de taak van de Arbeidsinspectie. Ook kun je aan de Arbeidsinspectie melding maken van fraude en zware ongevallen op het werk.
Wat gebeurt er als werkgevers en/of werknemers in de fout zijn gegaan en een inspecteur van de Arbeidsinspectie stelt dat vast? Dan kan de inspectie onder meer het werk laten stilleggen of een boete uitdelen aan werkgevers en/of werknemers.
In dit kledingatelier in Bangladesh laten de arbeidsomstandigheden te wensen over
In 1948 namen de lidstaten van de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aan. Nederland was en is lid van de VN en nam deze verklaring ook aan.
Eleanor Roosevelt met een poster van de UVRM
De verklaring is niet bindend; geen enkel land dat deze verklaring tekent, is verplicht om zich aan de bepalingen in de verklaring te houden. Daar staat wel tegenover dat een land pas lid mag zijn van de VN als het de verklaring heeft getekend.
In deze verklaring worden alle lidstaten van de VN opgeroepen om op te treden tegen slavernij. In Artikel 4 van de verklaring staat namelijk dat slavernij verboden is. In 2001 werd slavernij, tijdens een VN-conferentie in Durban (Zuid-Afrika) tegen racisme, officieel aangemerkt als een misdaad tegen de menselijkheid.
Daarnaast heeft Nederland nog een verdrag met een lijst van mensenrechten getekend: het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Artikel 4 verbiedt slavernij en dwangarbeid. Door dit verdrag te tekenen heeft Nederland zich verplicht om op te treden tegen slavernij en dwangarbeid in eigen land, wanneer en waar dan ook dat voorkomt.
- Klik hier voor het artikel.
- Klik hier voor het artikel.
- Klik hier voor het artikel.
- Klik hier voor het artikel.
- Klik hier voor het artikel.
- Klik hier voor het artikel.
In de 18-de eeuw was er een uitgebreide handel in tot slaaf gemaakten door Nederlanders. Aan het eind van die eeuw kwamen er steeds meer protesten tegen de slavernij. In de 19-de eeuw werd de slavernij in Nederland steeds meer ingeperkt. Alleen bij uitzondering was er soms nog slavernij door de wet toegestaan. In 1863 werd slavernij in Nederland en zijn koloniën helemaal verboden. Ook andere landen deden slavernij in de 19e eeuw in de ban. Nu is het overal ter wereld verboden.
Toch komt slavernij nog steeds voor. In 2021 deed een artikel over gastarbeiders in Qatar in de Britse krant The Guardian veel stof opwaaien. Volgens de schrijvers ervan werkten die werklieden onder slechte en gevaarlijke omstandigheden aan de bouw van de stadions en andere voorzieningen die nodig waren om het jaar daarop de eindronden te houden van het WK Voetbal van dat jaar. Er zou sprake zijn geweest van extreme uitbuiting en slavernij.
Lees hierover twee bronnen:
- Meer dan 6500 migranten dood bij werkzaamheden in aanloop naar WK Qatar (nos.nl), en
- WK 2022 in Qatar gebouwd op slavernij - Joop - BNNVARA met hierin gemonteerd een video over Nepalese bouwvakkers die in Qatar werkten.
Is slavernij in Nederland dan wél voltooid verleden tijd? Of komt ook hier nog slavernij voor? Deze vraag krijgen leerlingen in deze les te onderzoeken.
Plan van aanpak
Voor deze les trekt u één lesuur uit.
In deze les worden mensen die in slavernij leven niet als ‘slaven’ aangeduid maar als ‘slaafgemaakten’ want het woord ‘slaaf’ suggereert dat mensen als slaaf geboren worden.
U laat de leerlingen de film zien in Bron: Dichterbij dan je denkt. Voor deze startactiviteit trekt u 5 minuten uit.
De leerlingen zoeken in een woordenboek de betekenis van de woorden ‘slavernij’ en ‘uitbuiting’ op.
Daarna neemt iedereen de andere bronnen in de les door. Hiervoor trekt u 15 minuten uit.
Daarna gaan de leerlingen de volgende casussen onderzoeken. Hier ruimt u 20 minuten voor in.
De bedoeling is dat ze nagaan of er in die casussen sprake is van uitbuiting en/of slavernij en zo ja op welke manier.
De casussen zijn:
- Bulgaarse sekswerkers
- Een tuinbouwbedrijf in het Westland
- Huisvesting arbeidsmigranten
- De Marechaussee slaat slag tegen mensenhandel via Eindhoven Airport
- Tussen Oekraïners die naar Nederland zijn gevlucht zitten hoogstwaarschijnlijk ook mensenhandelaren
- Vrouwenhandelaar in Almelo voor de rechter
De casussen zijn verzameld in Bron: Fout geregeld.
Tenslotte gaat u samen met de leerlingen na wat ze aan de hand van de casussen kunnen zeggen over de vraag of er nog slavernij is in Nederland.
Uitwerking
Slavernij betekent dat mensen eigendom zijn van iemand en zelf niet mogen beslissen over hoe ze leven.
Slaafgemaakten zijn mensen die eigendom zijn van iemand anders. Dit woord vervangt in het dagelijks gebruik steeds meer het woord ‘slaaf’ omdat mensen niet als slaaf geboren worden.
Bij uitbuiting van werknemers is sprake van een ongelijke verhouding tussen hen en hun werkgevers, maar niet van slavernij. Kenmerken hiervan zijn onder meer uitbetaald loon dat (ver) onder het bij wet bepaalde minimum ligt, onveiligheid op de werkplek, slechte huisvesting door de werkgever, intimidatie, pestgedrag door meerderen jegens hun ondergeschikten, mishandeling en werktijden die de wettelijke norm (ver) te boven gaan.
Bij uitbuiting en slavernij spelen mensenhandelaren een grote rol. Werkgevers die hun werknemers uitbuiten of als slaafgemaakten houden, hebben die werknemers vaak verkregen via mensenhandel.
Maar zodra een werkgever ook nog de paspoorten en andere identiteitspapieren afpakt van zijn werknemers en werknemers belet hun woon- en werkplek te verlaten, is er sprake van slavernij.
Uitbuiting en slavernij komen in Nederland vooral voor in de seksindustrie en in de land- en tuinbouw, maar ook in de vleesindustrie. Het gebeurt vooral bij arbeidsmigranten, maar bijvoorbeeld ook bij vrouwen en minderjarigen. Minderjarigen kunnen in de seksindustrie terechtkomen, als ze in contact komen met loverboys.
In Nederland bestrijden de Arbeidsinspectie en het Openbaar Ministerie uitbuiting en slavernij door werkgevers op te sporen en te bestraffen die zich hieraan schuldig maken. Mensenhandel is strafbaar en wie hierop betrapt wordt, komt voor de rechter. Hiermee voldoet Nederland aan de verplichting om slavernij te bestrijden. Die verplichting is aangegaan door het Europese mensenrechten- verdrag te tekenen. Ook voldoet Nederland aan de morele verplichting tot bestrijding van slavernij, die voortvloeit uit het tekenen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties.
Kerndoelen
39. De leerling leert een eenvoudig onderzoek uit te voeren naar een actueel maatschappelijk verschijnsel en leert de uitkomsten daarvan te presenteren.
- De leerlingen hebben gezien wanneer sprake is van uitbuiting van werknemers en wanneer sprake is van slavernij.
- De leerlingen hebben gezien hoe de Nederlandse overheid toezicht houdt op de omstandigheden waarin werknemers hun werk doen.
- De leerlingen hebben gezien hoe de Nederlandse overheid optreedt tegen uitbuiting en slavernij.
- De leerlingen hebben gezien waarom Nederland aan de Europese Unie en de Verenigde Naties verplicht is slavernij aan te pakken, voor zover die nog voorkomt.
De leerlingen hebben de opdracht in de les goed gemaakt als:
- ze kunnen aangeven of en in welke vorm in Nederland uitbuiting en slavernij nog voorkomt.