Islam in the Spotlight

Het nationaal museum in Bagdad, waar veel kunstschatten en ander cultureel erfgoed uit onder meer het kalifaat van de Abbasiden te zien zijn.

Met het aantreden in 750 van Abu-Abbas as-Saffah begon het tijdperk van de Abbasiden. Al Mandoer, de opvolger van Aboe-Abbas maakte Bagdad in 762 de hoofdstad van het rijk. Hij noemde deze stad Medinat as Salam (= Stad van de Vrede). Pas later kreeg de stad zijn huidige naam.

De kalief was overal de baas in het immense rijk. Maar onaantastbaar was zijn machtspositie niet. Dat bleek al in de 9e eeuw, toen er verschillende opstanden en burgeroorlogen plaatsvonden in het rijk. Voor de kalief was dat aanleiding om hervormingen door te voeren waarbij hij soms een deel van zijn macht afstond.

Zo richtte kalief Al-Mutasim, die van 833 tot 842 regeerde, legers op die vooral uit slaven bestonden. De soldaten van die legers kregen soldij van de regering. Een beroemd slavenleger was dat van de Mamelukken (van 'mamluk', Arabisch voor 'slaaf'). De kaliefen wierven soldaten voor dit leger in Turkije, Oost-Europa, Centraal-Azië en de Kaukasus. Alleen niet-moslims werden Mameluk. Als de kalief oorlog voerde, wierp hij onder meer de Mamelukken in de strijd. Zo omzeilde hij deels het verbod van de islam van gevechten van moslims tegen moslims.

Een andere maatregel was die van de 'iqta'. De regeling hield in dat een plaatselijke leider tijdelijk het staatsinkomen van een gebied niet naar Bagdad hoefde te sturen. Hij mocht het in eigen zak steken in ruil voor het uitvoeren van het burgerlijk en militair bestuur over dat gebied en de betaling van de troepen.

Dan waren er nog lokale heersers, emirs, die zich aan het centrale gezag van Bagdad ontworstelden. De emirs bestuurden zelf (deels) hun emiraten. In Spanje was er tussen 929 en 1031 zelfs een apart kalifaat, het kalifaat van Cordoba. Het omvatte een groot deel van Spanje en Portugal en gebieden in Noord-Afrika.

Deze gezagsproblemen stonden niet in de weg dat wetenschap, kunsten en cultuur in het Abbasiden-rijk tot ongekende bloei kwamen. Een hoogtepunt uit de literatuur zijn de sprookjes van Duizend-en-één-nacht. Die werden geschreven tijdens het bewind van kalief Haroen ar-Rashid, die aan de macht was van 786 tot 809. Maar in de film hieronder zie je dat het niet alleen gaat om literatuur. Er waren kundige artsen en ziekenhuizen. De sterrenkunde bloeide op. Hemel en aarde werden voor het eerst in kaart gebracht. Architecten ontwierpen prachtige bouwwerken. Ingenieurs bedachten oplossingen voor allerlei problemen, denk aan een waterpomp, de camera, enz. enz.

Vanaf 1099 kreeg het Abbasiden-rijk te kampen met gewapende invallen. In dat jaar veroverden Europese kruisvaarders delen van Palestina en ook Jeruzalem. In 1187 heroverde kalief Saladin deze stad, maart ook daarna probeerden Europese kruisvaarders herhaaldelijk Palestina te veroveren. Buurvolken, met name de Mongolen en Ottomanen, vielen het kalifaat aan. In 1258 richtten de Mongolen een bloedbad aan in Bagdad en verwoestten de stad. Het bracht een einde aan het tijdperk van de Abbasiden. Veel kunstschatten en ander cultureel erfgoed van het Abbasiden-kalifaat gingen verloren.

Toch zijn er ook daarna Abbasiden-kaliefen geweest. In 1250 veroverden Turkse Mamelukken Egypte. In 1261 stelden ze de Abbasid Al-Mustansir als kalief over dit gebied aan en richtten daarmee een nieuw kalifaat op. De hoofdstad hiervan werd Caïro. In 1517 veroverden de Ottomanen Egypte en hieven ze dit kalifaat weer op.